ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๗. อตุลอุปาสกวตฺถุ. (๑๘๐)

	"โปราณเมตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อตุลนฺนาม อุปาสกํ อารพฺภ กเถสิ.

	โส หิ สาวตฺถีวาสี อุปาสโก ปญฺจสตอุปาสกปริวาโร
เอกทิวสํ เต อุปาสเก อาทาย ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ คนฺตฺวา เรวตตฺเถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ โสตุกาโม หุตฺวา เรวตตฺเถรํ วนฺทิตฺวา นิสีทิ. โส ปน ายสฺมา ปฏิสลฺลานาราโม สีโห วิย เอกจโร; ตสฺมา เตน สทฺธึ น กิญฺจิ กเถสิ. โส "อยํ เถโร น กิญฺจิ กเถสี ติ กุทฺโธ อุฏฺาย สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เอกมนฺตํ ิโต, เถเรน "เกน ตฺเถน อาคต ตฺถ าติ วุตฺเต, "ภนฺเต อหํ อิเม อุปาสเก อาทาย ธมฺมสฺสวนตฺถาย เรวตตฺเถรํ อุปสงฺกมึ, ตสฺส เม เถโร น กิญฺจิ กเถสิ, โส หํ ตสฺส กุชฺฌิตฺวา อิธ าคโต; ธมฺมํ เม กเถถ าติ อาห. อถ เถโร "เตนหิ อุปาสกา นิสีทถ าติ พหุกํ กตฺวา อภิธมฺมกถํ กเถสิ. อุปาสโก "อภิธมฺมกถา นาม อติสณฺหา อติสุขุมา, เถโร พหุ อภิธมฺมเมว กเถสิ, อมฺหากํ อิมินา โก อตฺโถ ติ กุชฺฌิตฺวา ปริสํ อาทาย อานนฺทตฺเถรสฺส สนฺติกํ อคมาสิ; เถเรนาปิ "กึ อุปาสกา ติ วุตฺเต, "ภนฺเต มยํ ธมฺมสฺสวนตฺถาย เรวตตฺเถรํ อุปสงฺกมิมฺหา, ตสฺส สนฺติเก อลฺลาปสลฺลาปมตฺตํปิ อลภิตฺวา กุทฺธา สารีปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ อาคมิมฺหา,๑ โสปิ โน อติสณฺหํ พหุ อภิธมฺมเมว กเถสิ, `อิมินา อมฺหากํ โก อตฺโถ ติ เอตสฺสาปิ กุชฺฌิตฺวา อิธ าคต มฺห; กเถหิ โน ภนฺเต ธมฺมกถนฺ ติ. "เตนหิ นิสีทิตฺวา สุณาถ าติ. เถโร เตสํ สุวิญฺเยฺยํ กตฺวา อปฺปกเมว ธมฺมํ กเถสิ. เต เถรสฺสาปิ กุชฺฌิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อถ เน สตฺถา อาห "กสฺมา อุปาสกา อาคต ตฺถ าติ. "ธมฺมสฺสวนตฺถาย ภนฺเต ติ. "สุโต ปน โว ธมฺโม ติ. "ภนฺเต มยํ อาทิโต เรวตตฺเถรํ อุปสงฺกมิมฺหา, โส อมฺเหหิ สทฺธึ น กิญฺจิ กเถสิ, ตสฺส กุชฺฌิตฺวา สารีปุตฺตตฺเถรํ อุปสงฺกมิมฺหา, เตน โน พหุ อภิธมฺโม กถิโต, ตํ อสลฺลกฺเขตฺวา กุชฺฌิตฺวา อานนฺทตฺเถรํ อุปสงฺกมิมฺหา, เตน โน อปฺปมตฺตโกว ธมฺโม กถิโต, ตสฺสาปิ กุชฺฌิตฺวา อิธ าคต มฺห าติ. สตฺถา ตสฺส กถํ สุตฺวา "อตุล โปราณโต ปฏฺาย อาจิณฺณเมเว ตํ, ตุณฺหีภูตมฺปิ พหุกถํปิ มนฺทกถํปิ ครหนฺติเยว, เอกนฺตํ ครหิตพฺโพเยว หิ ปสํสิตพฺโพเยว วา นตฺถิ; ราชาโนปิ เอกจฺเจ นินฺทนฺติ เอกจฺเจ ปสํสนฺติ, มหาปวิมฺปิ, จนฺทิมสุริเยปิ, อากาสาทโยปิ, จตุปฺปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา ธมฺมํ กเถนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํปิ เอกจฺเจ นินฺทนฺติ เอกจฺเจ ปสํสนฺติ; อนฺธพาลานํ หิ นินฺทา วา ปสํสา วา อปฺปมาณํ; ปณฺฑิเตน ปน เมธาวินา นินฺทิโต นินฺทิโต นาม, ปสํสิโต ปสํสิโต นาม โหตี ติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
	"โปราณเม ตํ อตุล, เนตํ อชฺชตนามิว, นินฺทนฺติ ตุณฺหีมาสีนํ, นินฺทนฺติ พหุภาณินํ, มิตภาณึปิ นินฺทนฺติ นตฺถิ โลเก อนินฺทิโต, น จ าหุ น จ ภวิสฺสติ น เจ ตรหิ วิชฺชติ เอกนฺตํ นินฺทิโต โปโส เอกนฺตํ วา ปสํสิโต; ยญฺ เจ วิญฺญู ปสํสนฺติ อนุวิจฺจ สุเว สุเว อจฺฉิทฺทวุตฺตึ เมธาวึ ปญฺาสีลสมาหิตํ, นิกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว โก ตํ นินฺทิตุม รหติ, เทวาปิ นํ ปสํสนฺติ, พฺรหฺมุนาปิ ปสํสิโต ติ.
	ตตฺถ "โปราณเมตนฺติ: ปุราณกํ เอตํ. อตุลาติ ตํ อุปาสกํ
อาลปติ. เนตํ อชฺชตนามิวาติ: อิทํ นินฺทนํ วา ปสํสนํ วา อชฺชตนํ อธุนา อุปฺปนฺนํ วิย น โหติ. ตุณฺหีมาสีนมฺปิ หิ "กึ เอโส มูโค วิย พธิโร วิย กิญฺจิ อชานนฺโต วิย ตุณฺหี หุตฺวา นิสินฺโน ติ นินฺทนฺติ, พหุภาณินํปิ "กึ เอส วาตาหตตาลปณฺณํ วิย กฏกฏายติ, อิมสฺส กถาย ปริยนฺโตเยว นตฺถี ติ นินฺทนฺติ, มิตภาณีนํปิ "กึ เอส สุวณฺณหิรญฺํ วิย อตฺตโน วจนํ มญฺมาโน เอกํ วา เทฺว วา วตฺวา ตุณฺหี โหตี ติ นินฺทนฺติ: เอวํ สพฺพถาปิ อิมสฺมึ โลเก อนินฺทิโต นาม นตฺถี ติ อตฺโถ. น จาหูติ; อตีเตปิ นาโหสิ, อนาคเตปิ น ภวิสฺสติ. ยญฺเจ วิญฺญูติ: พาลานํ นินฺทา วา ปสํสา วา อปฺปมาณํ, ยํ ปน ปณฺฑิตา ทิวเส ทิวเส อนุวิจฺจ นินฺทาการณํ วา ปสํสาการณํ วา ชานิตฺวา [ปสํสนฺติ] อจฺฉิทฺทาย วา สิกฺขาย อจฺฉิทฺทาย วา ชีวิตวุตฺติยา สมนฺนาคตตฺตา อจฺฉิทฺทวุตฺตึ ธมฺโมชปฺปญฺาย สมนฺนาคตตฺตา เมธาวึ โลกิยโลกุตฺตรปฺปญฺาย เจว จตุปฺปาริสุทฺธิสีเลน จ สมนฺนาคตตฺตา ปญฺาสีลสมาหิตํ ปสํสนฺติ, ตํ สุวณฺณโทสวิรหิตํ ฆฏฺฏนมชฺชนกฺขมํ ชมฺพูนทนิกฺขํ วิย โก นินฺทิตุม รหตี ติ อตฺโถ. เทวาปีติ: เทวาปิ ปณฺฑิตมนุสฺสาปิ ตํ ภิกฺขุ อุฏฺาย โถเมนฺติ ปสํสนฺติ. พฺรหฺมุนาปีติ: น เกวลํ เทวมนุสฺสา, ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ มหาพฺรหฺเมหิปิ เอส ปสํสิโตเยว าติ อตฺโถ.

	เทสนาวสาเน ปฺจสตาปิ เต อุปาสกา โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺหึสู ติ.
อตุลอุปาสกวตฺถุ.
************
๑. สี. ม. ยุ. อคมิมฺหา.