ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๑๗. โกธวคฺควณฺณนา
	๑. โรหิณีขตฺติยกญฺาวตฺถุ. (๑๗๔)

	"โกธํ ชเหติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา นิโคฺรธาราเม วิหรนฺโต
โรหิณึ ขตฺติยกญฺํ อารพฺภ กเถสิ.

	เอกสฺมึ กิร สมเย อายสฺมา อนุรุทฺโธ ปญฺจสเตหิ ภิกฺขูหิ
สทฺธึ กปิลวตฺถุ อคมาสิ. อถ สฺส าตกา "เถโร อาคโต ติ สุตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ อคมํสุ เปตฺวา โรหิณึ นาม เถรสฺส ภคินึ. เถโร าตเก ปุจฺฉิ "กหํ โรหิณี ติ. "เคเห ภนฺเต ติ. "กสฺมา นาคตา ติ. "สรีเร เม ฉวิโรโค อุปฺปนฺโน ติ ลชฺชาย นาคตา ภนฺเต ติ. เถโร "ปกฺโกสถ นนฺ ติ ปกฺโกสาเปตฺวา ปฏกฺจุกํ ปฏิมุญฺจิตฺวา อาคตํ เอวม าห "โรหิณิ กสฺมา นาคตา สี ติ. "สรีเร เม ภนฺเต ฉวิโรโค อุปฺปนฺโน; ตสฺมา ลชฺชาย นาคต มฺหี ติ. "กึ ปน เต ปุญฺํ กาตุ น วฏฺฏตีติ. "กึ กโรมิ ภนฺเต ติ. "อาสนสาลํ กาเรหี ติ. "กึ คเหตฺวา ติ. "กินฺ เต ปสาธนภณฺฑกํ นตฺถี ติ. "อตฺถิ ภนฺเต ติ. "กึ มูลนฺ ติ. "ทสสหสฺสมูลํ ภวิสฺสตี ติ. "เตนหิ ตํ วิสฺสชฺเชตฺวา อาสนสาลํ กาเรหี ติ. "โก เม ภนฺเต กาเรสฺสตี ติ. เถโร สมีเป ิเต าตเก โอโลเกตฺวา "ตุมฺหากํ ภาโร โหตู ติ อาห. "ตุมฺเห ปน ภนฺเต กึ กริสฺสถ าติ. "อหํปิ อิเธว ภวิสฺสามิ, เตนหิ เอติสฺสา ทพฺพสมฺภาเร อาหรถ าติ. เต "สาธุ ภนฺเต ติ อาหรึสุ. เถโร อาสนสาลํ สํวิทหนฺโต โรหิณึ อาห "ทฺวิภูมิกํ อาสนสาลํ กาเรตฺวา อุปริ ปทรานํ ทินฺนกาลโต ปฏฺาย เหฏฺา นิพทฺธํ สมฺมชฺชิตฺวา อาสนานิ ปญฺาเปหิ, นิพทฺธํ ปานียฆเฏ อุปฏฺาเปหี ติ. สา "สาธุ ภนฺเตติ ปสาธนภณฺฑกํ วิสฺสชฺเชตฺวา ทฺวิภูมิกํ อาสนสาลํ กาเรตฺวา อุปริ ปทรานํ ทินฺนกาลโต ปฏฺาย เหฏฺา นิพทฺธํ สมฺมชฺชนาทีนิ อกาสิ. นิพทฺธํ ภิกฺขู นิสีทนฺติ. อถ สฺสา อาสนสาลํ สมฺมชฺชนฺติยาว ฉวิโรโค มิลายิ. สา อาสนสาลาย นิฏฺิตาย พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา อาสนสาลํ ปูเรตฺวา นิสินฺนสฺส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ อทาสิ. สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ "กสฺเส ตํ ทานนฺ ติ ปุจฺฉิ. "ภคินิยา เม ภนฺเต โรหิณิยา ติ. "สา ปน กหนฺ ติ. "เคเห ภนฺเต ติ. "ปกฺโกสถ นนฺ ติ. สา อาคนฺตุ น อิจฺฉิ. อถ นํ สตฺถา อนิจฺฉมานํปิ ปกฺโกสาเปสิเยว, อาคนฺตฺวา จ ปน วนฺทิตฺวา นิสินฺนํ อาห "โรหิณิ กสฺมา นาคมี ติ. "สรีเร เม ภนฺเต ฉวิโรโค อตฺถิ, เตน ลชฺชมานา นาคต มฺหี ติ. "ชานาสิ ปน `กึ เต นิสฺสาย เอส อุปฺปนฺโน ติ. "น ชานามิ ภนฺเต ติ. "ตว โกธํ นิสฺสาย อุปฺปนฺโน เอโส ติ. "กึ ปน เม ภนฺเต กตนฺ ติ. [เตนหิ สุณาหี ติ.] อถ สฺสา สตฺถา อตีตํ อาหริ:
	อตีเต พาราณสีรญฺโ อคฺคมเหสี เอกิสฺสา รญฺโ
นาฏกิตฺถิยา อาฆาตํ พนฺธิตฺวา "ทุกฺขม สฺสา อุปฺปาเทสฺสามี ติ จินฺเตตฺวา มหากจฺฉุผลานิ อาหราเปตฺวา ตํ นาฏกิตฺถึ อตฺตโน สนฺติกํ ปกฺโกสาเปตฺวา, ยถา สา น ชานาติ, เอวม สฺสา สยเน จ ปารุปเน จ ปจฺจตฺถรณาทีนญฺจ อนฺตเรสุ กจฺฉุจุณฺณานิ ปาเปสิ, เกฬึ กุรุมานา วิย อสฺสา สรีเรปิ โอกิริ. ตํขณญฺเว ตสฺสา สรีรํ อุปฺปกฺกุปฺปกฺกํ คณฺฑาคณฺฑชาตํ อโหสิ. สา กณฺฑุวนฺตี คนฺตฺวา สยเน นิปชฺชิ. ตตฺราปิ สฺสา กจฺฉุจุณฺเณหิ ขาทิยมานาย ขรตรา เวทนา อุปฺปชฺชิ. ตทา อคฺคมเหสี โรหิณี อโหสิ.
	สตฺถา อิมํ อตีตํ อาหริตฺวา "โรหิณิ ตทา ตยา เจ ตํ
กมฺมํ กตํ, อปฺปมตฺตโกปิ หิ โกโธ วา อิสฺสา วา กาตุ น ยุตฺตรูปาเยว าติ วตฺวา อิมํ คาถม าห
	"โกธํ ชเห, วิปฺปชเหยฺย มานํ, สํโยชนํ สพฺพม ติกฺกเมยฺย, ตํ นามรูปสฺมิม สชฺชมานํ, อกิญฺจนํ นานุตปนฺติ ทุกฺขา ติ.
	ตตฺถ "โกธนฺติ: สพฺพาการํปิ โกธํ นววิธํปิ มานํ ชเหยฺย.
สํโยชนนฺติ: กามราคสํโยชนาทิกํ ทสวิธํปิ สพฺพํ สํโยชนํ อติกฺกเมยฺย. อสชฺชมานนฺติ: อลคฺคมานํ. โย หิ "มม รูปํ, มม เวทนา ติ อาทินา นเยน นามรูปํ คณฺหาติ, ตสฺมิญฺจ ภิชฺชมาเน โสจติ วิหญฺติ; อยํ นามรูปสฺมึ สชฺชติ นาม; เอวํ อคฺคณฺหนฺโต ปน น สชฺชติ นาม; ตํ ปุคฺคลํ เอวํ อสชฺชมานํ ราคาทีนํ อภาเวน อกิญฺจนํ ทุกฺขา นาม นานุปตนฺตี ติ อตฺโถ.

	เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. โรหิณีปิ
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ. ตํขณํเยว สฺสา สรีรํ สุวณฺณวณฺณํ อโหสิ. สา ตโต จุตา ตาวตึสภวเน จตุนฺนํ เทวปุตฺตานํ สีมนฺตเร นิพฺพตฺติตฺวา ปาสาทิกา รูปโสภคฺคปฺปตฺตา อโหสิ. จตฺตาโรปิ เทวปุตฺตา ตํ ทิสฺวา อุปฺปนฺนสิเนหา หุตฺวา "มม สีมาย อนฺโต นิพฺพตฺตา, มม สีมาย อนฺโต นิพฺพตฺตา ติ วิวทนฺตา สกฺกสฺส เทวรญฺโ สนฺติกํ คนฺตฺวา "เทว อิมํ โน นิสฺสาย อฏฺโฏ อุปฺปนฺโน, ตํ วินิจฺฉินถ าติ ๑ อาหํสุ. สกฺโกปิ ตํ โอโลเกตฺวาว อุปฺปนฺนสิเนโห หุตฺวา เอวม าห "อิมาย โว ทิฏฺกาลโต ปฏฺาย กถํ จิตฺตานิ อุปฺปนฺนานี ติ; อเถ โก อาห "มม ตาว อุปฺปนฺนํ จิตฺตํ สงฺคามเภริ วิย สนฺนิสีทิตุ นาสกฺขี ติ. ทุติโย "มม จิตฺตํ ปพฺพตนที วิย สีฆํ ปวตฺตติเยว าติ. ตติโย "มม อิมิสฺสา ทิฏฺกาลโต ปฏฺาย กกฺกฏกสฺส วิย อกฺขีนิ นิกฺขมึสูติ. จตุตฺโถ "มม จิตฺตํ เจติเย อุสฺสาปิตทฺธโช วิย นิจฺจลํ าตุ นาสกฺขี ติ. อถ เน สกฺโก อาห "ตาตา ตุมฺหากํ ตาว จิตฺตานิ ปสยฺหรูปานิ; ๒ อหํ ปน อิมํ ลภนฺโต ชีวิสฺสามิ, อลภนฺตสฺส เม มรณํ ภวิสฺสตี ติ. เทวปุตฺตา "มหาราช ตุมฺหากํ มรเณน อตฺโถ นตฺถี ติ ตํ สกฺกสฺส วิสฺสชฺเชตฺวา ปกฺกมึสุ. สา สกฺกสฺส ปิยา อโหสิ มนาปา. "อสุกกีฬํ นาม คจฺฉาม าติ วุตฺเต, สกฺโก ตสฺสา วจนํ ปฏิกฺขิปิตุ นาสกฺขิเยว าติ.
โรหิณีขตฺติยกญฺาวตฺถุ.
************
๑. สี. ยุ. ปจฺฉินฺทถาติ. ม. วินิจฺฉถาติ. ๒. สี. ยุ. ฑยฺหมานานิ.