ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๓. เอรกปตฺตนาคราชวตฺถุ. (๑๕๐)

	"กิจฺโฉ มนุสฺสปฺปฏิลาโภติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
พาราณสึ อุปนิสฺสาย สตฺตสิรีสรุกฺขมูเล วิหรนฺโต เอรกปตฺตํ นาคราชํ อารพฺภ กเถสิ.

	โส กิร ปุพฺเพ กสฺสปพุทฺธสาสเน ทหรภิกฺขุ หุตฺวา คงฺคาย
นาวํ อภิรุยฺห คจฺฉนฺโต เอกสฺมึ เอรกคุมฺเพ เอรกปตฺตํ คเหตฺวา นาวาย เวคสา คจฺฉมานายปิ น มุญฺจิ. เอรกปตฺตํ ฉิชฺชิตฺวา คตํ. โส "อปฺปมตฺตกํ เอตนฺ ติ อาปตฺตึ อเทเสตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ อรฺเ สมณธมฺมํ กตฺวาปิ มรณกาเล เอรกปตฺเตน คีวายํ คหิโต วิย อาปตฺตึ เทเสตุกาโมปิ อญฺํ ภิกฺขุ อปสฺสนฺโต "อปริสุทฺธํ เม สีลนฺ ติ อุปฺปนฺนวิปฺปฏิสาโร ตโต จวิตฺวา เอกโทณิกนาวปฺปมาโณ นาคราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. "เอรกปตฺโต เตฺวว สฺส นามํ อโหสิ. โส นิพฺพตฺตกฺขเณเยว อตฺตภาวํ โอโลเกตฺวา "เอตฺตกํ นาม กาลํ สมณธมฺมํ กตฺวา อเหตุกโยนิยํ มณฺฑูกภกฺขฏฺาเน นิพฺพตฺโต มฺหี ติ วิปฺปฏิสารี อโหสิ. โส อปรภาเค เอกํ ธีตรํ ลภิตฺวา มชฺเฌ คงฺคาย อุทกปิฏฺเ มหนฺตํ ผณํ อุกฺขิปิตฺวา ธีตรํ ตสฺมึ เปตฺวา นจฺจาเปตฺวา คายาเปสิ. เอวํ กิร สฺส อโหสิ "อทฺธา อหํ อิมินา อุปาเยน พุทฺเธ อุปฺปนฺเน ตสฺส อุปฺปนฺนภาวํ สุณิสฺสามิ;๑ โย เม คีตสฺส ปฏิคีตํ อาหรติ, ตสฺส มหนฺเตน นาควิภเวน สทฺธึ ธีตรํ ทสฺสามี ติ. อนฺวฑฺฒมาสํ อุโปสถทิวเส ตํ ธีตรํ ผเณ เปสิ. สา ตตฺถ ิตา นจฺจนฺตี
	"กึสุ อธิปตี ราชา กึสุ ราชา รชสฺสิโร, กถํสุ วิรโช โหติ, กถํ `พาโล ติ วุจฺจตี ติ
อิมํ คีตํ คายติ. สกลชมฺพุทีปวาสิโน "นาคมาณวิกํ คณฺหิสฺสาม าติ อาคนฺตฺวา อตฺตโน อตฺตโน ปญฺาพเลน ปฏิคีตํ กตฺวา คายนฺติ. สา ตํ ปฏิกฺขิปติ. ตสฺสา อนฺวฑฺฒมาสํ ผเณ ตฺวา เอวํ คายนฺติยาว เอกํ พุทฺธนฺตรํ วีติวตฺตํ. อถ สตฺถา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา เอกทิวสํ ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต เอรกปตฺตํ อาทึ กตฺวา อุตฺตรมาณวนฺ นาม อตฺตโน าณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺํ ทิสฺวา "กินฺนุ โข ภวิสฺสตี ติ อาวชฺชนฺโต "อชฺช เอรกปตฺตสฺส ธีตรํ ผเณ กตฺวา นจฺจาปนทิวโส, อยํ อุตฺตรมาณโว มยา ทินฺนํ ปฏิคีตํ คณฺหนฺโต โสตาปนฺโน หุตฺวา ตํ อาทาย นาคราชสฺส สนฺติกํ คมิสฺสติ, โส ตํ สุตฺวา `พุทฺโธ อุปฺปนฺโน ติ ตฺวา มม สนฺติกํ อาคมิสฺสติ, อหํ ตสฺมึ อาคเต มหาสมาคเม คาถํ กเถสฺสามิ, คาถาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสตี ติ อทฺทส. โส ตตฺถ คนฺตฺวา, พาราณสิโต อวิทูเร สตฺต สิรีสรุกฺขา อตฺถิ, เตสุ เอกสฺส มูเล นิสีทิ. ชมฺพุทีปวาสิโน คีตปฺปฏิคีตํ อาทาย สนฺนิปตึสุ. สตฺถา อวิทูเร คจฺฉนฺตํ อุตฺตรมาณวํ ทิสฺวา "อุตฺตร าติ อาห. "กึ ภนฺเต ติ. "อิโต ตาว เอหี ติ. อถ นํ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นิสินฺนํ อาห "กหํ คจฺฉสี ติ. "เอรกปตฺตสฺส ธีตุ คายนฏฺานนฺ ติ. "ชานาสิ ปน คีตปฺปฏิคีตนฺ ติ. "ชานามิ ภนฺเต ติ. "วเทหิ ตาว นนฺ ติ. อถ นํ อตฺตโน ชานนนิยาเมเนว วทนฺตํ "น อุตฺตร เอตํ ปฏิคีตํ, อหํ เต ปฏิคีตํ ทสฺสามิ, ตํ อาทาย คมิสฺสสี ติ. "สาธุ ภนฺเต ติ. อถ นํ สตฺถา "อุตฺตร ตฺวํ นาคมาณวิกาย คีตกาเล
	"ฉทฺวาราธิปตี ราชา รชมาโน ๒ รชสฺสิโร ๓ ๔ อรชํ วิรโช โหติ ๕ รชํ `พาโล ติ วุจฺจตี ติ
อิมํ ปฏิคีตํ คาเยยฺยาสี ติ อาห.

	นาคมาณวิกาย หิ คีตสฺส อตฺโถ: กึสุ อธิปตี ราชาติ:
กึสุ อธิปติ ราชา นาม โหติ. กึสุ ราชา รชสฺสิโรติ: กถํ ปน ราชา รชสฺสิโร นาม โหติ. กถํ สูติ: กถํ นุ โข โส ราชา วิรโช นาม โหตีติ. ปฏิคีตสฺส ปน ตฺโถ: ฉทฺวาราธิปตี ราชาติ: โย ฉนฺนํ ทฺวารานํ อธิปติ เอกทฺวาเรปิ รูปาทีหิ อนภิภูโต, อยํ ราชา นาม. รชมาโน รชสฺสิโรติ: โย ปน เตสุ อารมฺมเณสุ รชติ, โส รชมาโน รชสฺสิโร นาม. อรชนฺติ: อรชมาโน ปน วิรโช นาม โหติ. รชนฺติ: รชมาโน `พาโล ติ วุจฺจติ.
	เอวม สฺส สตฺถา ปฏิคีตํ ทตฺวา "อุตฺตร ตยา อิมสฺมึ คีเต
คายิเต อิมสฺส เต คีตสฺส อิมํ ปฏิคีตํ คายิสฺสติ
	`เกน สฺสุ วุยฺหตี พาโล, กถํ นุทติ ปณฺฑิโต, โยคกฺเขมี กถํ โหติ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต ติ,
อถ สฺสา ตฺวํ อิมํ ปฏิคีตํ คาเยยฺยาสิ
	`โอเฆน วุยฺหตี พาโล, โยคา นุทติ ปณฺฑิโต, สพฺพโยควิสํยุตฺโต `โยคกฺเขมี ติ วุจฺจตี ติ.
	ตสฺสตฺโถ "กาโมฆาทินา จตุพฺพิเธน โอเฆน พาโล วุยฺหติ,
ตํ โอฆํ ปณฺฑิโต สมฺมปฺปธานสงฺขาเตน โยเคน นุทติ. โส สพฺเพหิ กามโยคาทีหิ วิสํยุตฺโต โยคกฺเขมี นาม วุจฺจตี ติ.

	อุตฺตโร อิมํ ปฏิคีตํ คณฺหนฺโตว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ.
โส โสตาปนฺโน หุตฺวา ตํ คาถํ อาทาย คนฺตฺวา "อมฺโภ มยา คีตปฺปฏิคีตํ อาหฏํ, โอกาสํ เม เทถ าติ วตฺวา นิรนฺตรํ ิตสฺส มหาชนสฺส มชฺเฌ ชนฺนุนาว อกฺกมนฺโต อคมาสิ. นาคมาณวิกา ปิตุ ผเณ ตฺวา นจฺจมานา "กึ สุ อธิปตี ราชา ติ คีตํ คายิ. อุตฺตโร "ฉทฺวาราธิปตี ราชา ติ ปฏิคีตํ คายิ. ปุน นาคมาณวิกา "เกน สฺสุ วุยฺหตี พาโล ติ ตสฺส ปฏิคีตํ คายิ. อถ สฺสา ปฏิคีตํ คายนฺโต อุตฺตโร "โอเฆน วุยฺหตี พาโล ติ อิมํ คาถม าห. นาคราชา ตํ สุตฺวาว พุทฺธสฺส อุปฺปนฺนภาวํ ตฺวา "มยา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เอวรูปํ ปทนฺนาม น สุตปุพฺพํ, อุปฺปนฺโน วต โภ โลเก พุทฺโธ ติ ตุฏฺมานโส นงฺคุฏฺเน อุทกํ ปหริ. มหาวีจิโย อุฏฺหึสุ. อุโภ ตีรานิ ภิชฺชึสุ. อิโต จิโต จ อุสภมตฺเต าเน มนุสฺสา อุทเก นิมุชฺชึสุ. โส เอตฺตกํ มหาชนํ ผเณ เปตฺวา อุกฺขิปิตฺวา ถเล ปติฏฺเปสิ. โส อุตฺตรํ อุปสงฺกมิตฺวา "กหํ สามิ สตฺถา ติ ปุจฺฉิ. "เอกสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺโน มหาราชาติ. โส "เอหิ สามิ คจฺฉาม าติ อุตฺตเรน สทฺธึ อคมาสิ. มหาชโนปิ เตน สทฺธึเยว คโต. นาคราชา คนฺตฺวา ฉพฺพณฺณานํ รสฺมีนํ อนฺตรํ ปวิสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา โรทมาโน อฏฺาสิ. อถ นํ สตฺถา อาห "กิมิ ทํ มหาราช าติ. "อหํ ภนฺเต ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส สาวโก หุตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ สมณธมฺมํ อกาสึ, โสปิ มํ สมณธมฺโม นิตฺถาเรตุ นาสกฺขิ, อปฺปมตฺตกํ เอรกปตฺตจฺฉินฺทนมตฺตํ นิสฺสาย อเหตุกปฺปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อุเรน ๖ ปริสกฺกนฏฺาเน นิพฺพตฺโต มฺหิ, เอกํ พุทฺธนฺตรํ เนว มนุสฺสตฺตํ ลภามิ, น สทฺธมฺมสฺสวนํ, น ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส ทสฺสนนฺ ติ. สตฺถา ตสฺส กถํ สุตฺวา "มหาราช มนุสฺสตฺตํ นาม ทุลฺลภเมว, ตถา สทฺธมฺมสฺสวนํ, ตถา พุทฺธุปฺปาโท; อิทญฺ หิ กิจฺเฉน กสิเรน ลพฺภตี ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถม าห
	"กิจฺโฉ มนุสฺสปฺปฏิลาโภ, กิจฺฉํ มจฺจาน ชีวิตํ, กิจฺฉํ สทฺธมฺมสฺสวนํ, กิจฺโฉ พุทฺธานมุ ปฺปาโท ติ.
	ตสฺสตฺโถ "มหนฺเตน หิ วายาเมน มหนฺเตน กุสเลน ลทฺธตฺตา
มนุสฺสปฺปฏิลาโภ นาม กิจฺโฉ ทุลฺลโภ, นิรนฺตรํ กสิกมฺมาทีนิ กตฺวา ชีวิตวุตฺตึ ฆฏนโตปิ ๗ ปริตฺตตายปิ มจฺจานํ ชีวิตํปิ กิจฺฉํ, อเนเกสุปิ กปฺเปสุ ธมฺมเทสกสฺส ปุคฺคลสฺส ทุลฺลภตาย สทฺธมฺมสฺสวนํปิ กิจฺฉํ, มหนฺเตน ปน วายาเมน อภินีหารสฺส สมิชฺฌนโต สมิทฺธาภินีหารสฺส จ อเนเกหิปิ กปฺปโกฏิสหสฺเสหิ ทุลฺลภุปฺปาทโต พุทฺธานํ อุปฺปาโทปิ กิจฺโฉเยว อติวิย ทุลฺลโภ ติ.

	เทสนาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
นาคราชาปิ ตํทิวสํ โสตาปตฺติผลํ ลเภยฺย, ติรจฺฉานคตตฺตา ปน นาลตฺถ. โส, เยสุ ปฏิสนฺธิคฺคหณตจชหนวิสฺสฏฺนิทฺโทกฺกมนส- ชาติยาเมถุนเสวนจุติสงฺขาเตสุ ปญฺจสุ าเนสุ นาคา นาคสรีรเมว คเหตฺวา กิลมนฺติ, เตสุ อกิลมนภาวํ ปตฺวา มาณวรูเปเนว วิจริตุ ลภตี ติ.
เอรกปตฺตนาคราชวตฺถุ.
************
๑. สี. ม. "สุณิสฺสามีติ"อิติ ทิสฺสติ. ยุ. "ชานิสฺสามีติ"อิติ ทิสฺสติ. ๒. สี. ม. ยุ. รชฺชมาโน. ๓. สี. ม. ยุ. รชฺชิสฺสโร. ๔. สี. ม. ยุ. อรชฺชํ. ๕. สี. ม. ยุ. รชฺชํ. ๖. สี. ยุ. อุทเรน. ๗. ยุ. ฆเฏนฺโตปิ.