ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๘. กุกฺกุฏมิตฺตวตฺถุ. (๑๐๒)

	"ปาณิมฺหิ เจ วโณ นาสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน
วิหรนฺโต กุกฺกุฏมิตฺตนฺ นาม เนสาทํ อารพฺภ กเถสิ.

	ราชคเห กิเร กา เสฏฺิธีตา วยปฺปตฺตา สตฺตภูมิกสฺส
ปาสาทสฺส อุปริคพฺเภ อารกฺขณตฺถาย เอกํ ปริจาริกํ ทตฺวา มาตาปิตูหิ วาสิยมานา เอกทิวสํ สายณฺหสมเย วาตปาเนน อนฺตรวีถึ โอโลเกนฺตี ปญฺจ ปาสสตานิ ปญฺจ จ สูลสตานิ อาทาย มิเค วธิตฺวา ชีวมานํ เอกํ กุกฺกุฏมิตฺตํ นาม เนสาทํ ปญฺจ มิคสตานิ วธิตฺวา เตสํ มํเสน มหาสกฏํ ปูเรตฺวา สกฏธูเร นิสีทิตฺวา มํสํ วิกฺกีณนตฺถาย นครํ ปวิสนฺตํ ทิสฺวา ตสฺมึ ปฏิพทฺธจิตฺตา หุตฺวา ปริจาริกาย หตฺเถ ปณฺณาการํ ทตฺวา "คจฺฉ, เอตสฺส ปณฺณาการํ ทตฺวา คมนกาลํ ตฺวา เอหี ติ เปเสสิ. สา คนฺตฺวา ตสฺส ปณฺณาการํ ทตฺวา ปุจฺฉิ "กทา คมิสฺสสี ติ. "อชฺช มํสํ วิกฺกีณิตฺวา ปาโตว อสุกทฺวาเรน นาม นิกฺขมิตฺวา คมิสฺสามี ติ. สา เตน กถิตํ กถํ สุตฺวา อาคนฺตฺวา ตสฺสา อาโรเจสิ. เสฏฺิธีตา อตฺตนา คเหตพฺพยุตฺตกํ วตฺถาภรณชาตํ สํวิทหิตฺวา ปาโตว มลินวตฺถํ นิวาเสตฺวา กุฏํ อาทาย ทาสีหิ สทฺธึ อุทกติตฺถํ คจฺฉนฺตี วิย นิกฺขมิตฺวา ตํ านํ คนฺตฺวา ตสฺสาคมนํ โอโลเกนฺตี อฏฺาสิ. โสปิ ปาโตว สกฏํ ปาเชนฺโต นิกฺขมิ. สาปิ ตสฺส ปจฺฉโต ปายาสิ. โส ตํ ทิสฺวา "อหํ ตํ `อสุกสฺส นาม ธีตา ติ น ชานามิ, มา มํ อนุพนฺธิ อมฺมา ติ อาห. "น มํ ตฺวํ ปกฺโกสสิ, อหํ อตฺตโน ธมฺมตาย อาคจฺฉามิ, ตฺวํ ตุณฺหี หุตฺวา อตฺตโน สกฏํ ปาเชหี ติ. โส ปุนปฺปุนํ ตํ นิวาเรสิเยว. อถ นํ สา อาห "สิรึ นาม อตฺตโน สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตึ นิวาเรตุ น วฏฏตี ติ. โส ตสฺสา นิสฺสํสเยน อตฺตโน อาคมนํ ตฺวา ตํ สกฏํ อาโรเปตฺวา อคมาสิ. ตสฺสา ๑ มาตาปิตโร อิโตจิโต จ ปริเยสาเปตฺวา อปสฺสนฺตา "มตา ภวิสฺสตี ติ มตกภตฺตํ กรึสุ. สาปิ เตน สทฺธึ สํวาสมนฺวาย ปฏิปาฏิยา สตฺต ปุตฺเต วิชายิตฺวา เต วยปฺปตฺเต ฆรพนฺธเนน พนฺธิ.

	เอกทิวสํ ๒ สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต กุกฺกุฏมิตฺตํ
สปุตฺตํ สสุณิสํ อตฺตโน าณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺํ ทิสฺวา "กินฺนุ โข เอตนฺ ติ อุปธาเรนฺโต เตสํ [๓] โสตาปตฺติมคฺคสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ปาโตว ปตฺตจีวรม าทาย ตสฺส ปาสฏฺานํ อคมาสิ. ตํทิวสํ ปาเส พนฺโธ เอกมิโคปิ นาโหสิ. สตฺถา ตสฺส ปาสมูเล ปทวลฺชํ ทสฺเสตฺวา ปุรโต เอกสฺส คุมฺพสฺส เหฏฺาฉายาย นิสีทิ. กุกฺกุฏมิตฺโต ปาโตว ธนุ อาทาย ปาสฏฺานํ คนฺตฺวา อาทิโต ปฏฺาย ปาเส โอโลกยมาโน ปาเส พทฺธํ เอกมฺปิ มิคํ อทิสฺวา สตฺถุ ปทวลญฺชํ อทฺทส. อถ สฺส เอตท โหสิ "โก มยฺหํ พทฺธมิเค โมเจนฺโต วิจรตี ติ. โส สตฺถริ อาฆาตํ พนฺธิตฺวา คจฺฉนฺโต คุมฺพมูเล นิสินฺนํ สตฺถารํ ทิสฺวา "อิมินา มม มิคา โมจิตา, มาเรสฺสามิ นนฺ ติ ธนุ อากฑฺฒิ. สตฺถา ธนุ อากฑฺฒิตุ ทตฺวา วิสฺสชฺเชตุ นาทาสิ. โส สรํ วิสฺสชฺเชตุมฺปิ โอโรเปตุมฺปิ อสกฺโกนฺโต ผาสุกาหิ ภิชฺชนฺตีหิ วิย มุขโต เขเฬน ปคฺฆรนฺเตน กิลนฺตรูโป อฏฺาสิ. อถ สฺส ปุตฺตา เคหํ คนฺตฺวา "ปิตา โน จิรายติ กึ นุโข ติ วตฺวา "คจฺฉถ ตาตา ปิตุ สนฺติกนฺ ติ มาตรา เปสิตา ธนูนิ อาทาย คนฺตฺวา ปิตรํ ตถาิตํ ทิสฺวา "อยํ โน ปิตุ ปจฺจามิตฺโต ภวิสฺสตี ติ สตฺตปิ ชนา ธนูนิ อากฑฺฒิตฺวา พุทฺธานุภาเวน, ยถา เนสํ ปิตา ิโต, ตเถว อฏฺํสุ. อถ เนสํ มาตา "กึ นุ โข ปิตา ปุตฺตา จิรายนฺตี ติ สตฺตหิ สุณิสาหิ สทฺธึ คนฺตฺวา เต ตถาิเต ทิสฺวา "กสฺส นุ โข อิเม ธนูนิ อากฑฺฒิตฺวา ิตา ติ โอโลเกนฺตี สตฺถารํ ทิสฺวา พาหา ปคฺคยฺห "มา เม ปิตรํ นาเสถ, มา เม ปิตรํ นาเสถ าติ มหาสทฺทม กาสิ. กุกฺกุฏมิตฺโต ตํ สทฺทํ สุตฺวา จินฺเตสิ "นฏฺโ วต มฺหิ, สสุโร กิร เม เอส, อโห มยา ภาริยํ กมฺมํ กตนฺ ติ. ปุตฺตาปิ สฺส "อยฺยโก กิร โน เอส, อโห ภาริยํ กมฺมนฺ ติ จินฺตยึสุ. กุกฺกุฏมิตฺโต "อยํ สสุโร เม ติ เมตฺตจิตฺตํ อุปฏฺเปสิ. ปุตฺตาปิ สฺส "อยฺยโก โน ติ เมตฺตจิตฺตํ อุปฏฺเปสุ. อถ เนสํ มาตา เสฏฺิธีตา "ขิปฺปํ ธนูนิ ฉฑฺเฑตฺวา ปิตรํ เม ขมาเปถ าติ อาห. สตฺถา เตสํ มุทุจิตฺตํ ๔ ตฺวา ธนุ โอตาเรตุ อทาสิ. เต สพฺเพ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ขมถ โน ภนฺเต ติ ขมาเปตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อถ เนสํ สตฺถา อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. เทสนาวสาเน กุกฺกุฏมิตฺโต สทฺธึ ปุตฺเตหิ เจว สุณิสาหิ จ อตฺตปญฺจทสโม โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ. สตฺถา ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ วิหารํ อคมาสิ. อถ นํ อานนฺทตฺเถโร ปุจฺฉิ "อชฺช ภนฺเต กหํ คมิตฺถ าติ. "กุกฺกุฏมิตฺตสฺส สนฺติกํ อานนฺท าติ. "ปาณาติปาตกมฺมสฺส โว ภนฺเต อการโก กโต ติ. "อาม อานนฺท, โส อตฺตปญฺจทสโม อจลสทฺธาย ปติฏฺาย ตีสุ รตเนสุ นิกฺกงฺโข หุตฺวา ปาณาติปาตกมฺมสฺส อการโก ชาโต ติ. ภิกฺขู อาหํสุ "นนุ ภนฺเต ภริยาปิ สฺส อตฺถี ติ. "อาม ภิกฺขเว, สา กุลเคเห กุมาริกาว หุตฺวา โสตาปตฺติผลํ ปตฺตา ติ. ภิกฺขู กถํ สมุฏฺาเปสุ "กุกฺกุฏมิตฺตสฺส กิร ภริยา กุมาริกกาเลเยว โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา ตสฺส เคหํ คนฺตฺวา สตฺต ปุตฺเต ลภิ, สา เอตฺตกํ กาลํ สามิเกน `ธนุ อาหร สเร อาหร สตฺตึ อาหร สูลํ อาหร ชาลํ อาหร าติ วุจฺจมานา ตานิ อทาสิ, โส ตาย ทินฺนานิ อาทาย คนฺตฺวา ปาณาติปาตํ กโรติ, ๕ กึ นุ โข โสตาปนฺนาปิ ปาณาติปาตํ กโรนฺตี ติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุ ตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว โสตาปนฺนา ปาณาติปาตํ กโรนฺติ, สา ปน "สามิกสฺส วจนํ กโรมี ติ ตถา อกาสิ, `อิทํ คเหตฺวา เอส คนฺตฺวา ปาณาติปาตํ กโรตู ติ ตสฺสา จิตฺตํ นตฺถิ; ปาณิตลสฺมึ หิ วเณ อสติ วิสํ คณฺหนฺตสฺส ตํ วิสํ อนุฑหิตุ น สกฺโกติ; เอวเมว อกุสลเจตนาย อภาเวน ปาปํ อกโรนฺตสฺส ธนุอาทีนิ นีหริตฺวา ททโตปิ ปาปํ นาม น โหตี ติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถม าห

	"ปาณิมฺหิ เจ วโณ น าสฺส, หเรยฺย ปาณินา วิสํ, น าพฺพณํ วิสม นฺเวติ นตฺถิ ปาปํ อกุพฺพโต ติ.

	ตตฺถ นาสฺสาติ: น ภเวยฺย. หเรยฺยาติ: หริตุ สกฺกุเณยฺย.
กึการณา? ยสฺมา นาพฺพณํ วิสม นฺเวติ. อพฺพณํ หิ ปาณึ วิสํ อนฺเวตุ น สกฺโกติ; เอวเมว ธนุอาทีนิ นีหริตฺวา เทนฺตสฺสาปิ อกุสลเจตนาย อภาเวน ปาปํ อกุพฺพโต ปาปํ นาม นตฺถิ, อพฺพณํ หิ ปาณึ วิสํ วิย น าสฺส จิตฺตํ ปาปํ อนุคจฺฉตี ติ.
	เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.

	อปเรน สมเยน ภิกฺขู กถํ สมุฏฺาเปสุ "โก นุ โข
กุกฺกุฏมิตฺตสฺส สปุตฺตสฺส สสุณิสสฺส โสตาปตฺติมคฺคสฺส อุปนิสฺสโย, เกน การเณน เอส เนสาทกุเล นิพฺพตฺโต ติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุ ตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา ติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นาม าติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว อตีเต กสฺสปทสพลสฺส ธาตุเจติยํ สํวิทหนฺตา เอวม าหํสุ `กึ นุ โข อิมสฺส เจติยสฺส มตฺติกา ภวิสฺสติ, กึ อุทกนฺ ติ. อถ เนสํ เอตท โหสิ `หริตาลมโนสิลา มตฺติกา ภวิสฺสติ, ติลเตลํ อุทกนฺ ติ. เต หริตาลมโนสิลา โกฏฺเฏตฺวา ติลเตเลน สํสนฺทิตฺวา อิฏฺกาย ฆเฏตฺวา สุวณฺเณน ขจิตฺวา อนฺโต จินึสุ. พหิมุเข ปน เอกฆนสุวณฺณิฏฺกาว อเหสุ. เอเกกา สตสหสฺสคฺฆนิกา อโหสิ. เต, ยาว ธาตุนิธานา เจติเย นิฏฺิเต, จินฺตยึสุ `ธาตุนิธานกาเล พหุนา ธเนน อตฺโถ, กนฺ นุ โข เชฏฺกํ กโรม าติ. อเถ โก คามวาสี เสฏฺี `อหํ เชฏฺโก ภวิสฺสามี ติ ธาตุนิธานฏฺาเน เอกํ หิรญฺโกฏึ ปกฺขิปิ. ตํ ทิสฺวา รฏฺวาสิโน `อยํ นครเสฏฺี ธนเมว สํหรติ, เอวรูเป เจติเย เชฏฺโก ภวิตุ น สกฺโกติ, คามวาสี ปน โกฏิธนํ ปกฺขิปิตฺวา เชฏฺโกว ชาโต ติ อุชฺฌายึสุ. โส เตสํ กถํ สุตฺวา `อหํ เทฺว โกฏิโย ทตฺวา เชฏฺโก ภวิสฺสามี ติ เทฺว โกฏิโย อทาสิ. อิตโร `อหเมว เชฏฺโก ภวิสฺสามี ติ ติสฺโส โกฏิโย อทาสิ. เอวํ วฑฺเฒตฺวา, นครวาสี อฏฺ โกฏิโย อทาสิ. คามวาสิโน ปน เคเห นวโกฏิธนเมว อตฺถิ, นครวาสิโน จตฺตาฬีสโกฏิธนํ; ตสฺมา คามวาสี จินฺเตสิ `สจ าหํ นว โกฏิโย ทสฺสามิ, อยํ `ทส โกฏิโย ทสฺสามี ติ วกฺขติ, อถ เม นิทฺธนภาโว ปญฺายิสฺสตี ติ. โส เอวมาห`อหํ เอตฺตกํ ธนํ ทสฺสามิ, สปุตฺตทาโร จ เจติยสฺส ทาโส ภวิสฺสามี ติ สตฺต ปุตฺเต สตฺต สุณิสาโย ภริยญฺจ คเหตฺวา อตฺตนา สทฺธึ เจติยสฺส นิยฺยาเทสิ. รฏฺวาสิโน `ธนํ นาม สกฺกา อุปฺปาเทตุ, อยมฺ ปน สปุตฺตทาโร อตฺตานํ นิยฺยาเทสิ, อยเมว เชฏฺโก โหตู ติ ตํ เชฏฺกํ กรึสุ. อิติ เต โสฬสปิ ชนา เจติยสฺส ทาสา อเหสุ. รฏฺวาสิโน ปน เต ภุชิสฺเส กรึสุ. ๖ เอวํ สนฺเตปิ เจติยเมว ปฏิชคฺคิตฺวา ยาวตายุกํ ตฺวา ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺตึสุ. เตสุ เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวโลเก วสนฺเตสุ อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ภริยา ตโต จวิตฺวา ราชคเห เสฏฺิโน ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. สา กุมาริกาว หุตฺวา โสตาปตฺติผลํ ปาปุณิ. อทิฏฺสจฺจสฺส ปน ปฏิสนฺธิ นาม ภาริยา ติ ตสฺสา สามิโก สมฺปริวตฺตมาโน คนฺตฺวา เนสาทกุเล นิพฺพตฺติ. ตสฺส สห ทสฺสเนเนว เสฏฺิธีตรํ ปุพฺพสิเนโห อชฺโฌตฺถริ. วุตฺตมฺปิ เจตํ

	"ปุพฺเพว สนฺนิวาเสน ปจฺจุปฺปนฺนหิเตน วา เอวนฺ ตํ ชายเต เปมํ อุปฺปลํ ว ยโถทเก ติ.

	สา ปุพฺพสิเนเหน เนสาทกุลํ อคมาสิ. ปุตฺตาปิ สฺสา เทวโลกา
จวิตฺวา ตสฺสาเอว กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหึสุ. สุณิสาโยปิ สฺสา ตตฺถ ตตฺถ นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา เตสํเยว เคหํ อคมํสุ. เอวํ เต สพฺเพปิ ตทา เจติยํ ปฏิชคฺคิตฺวา ตสฺส กมฺมสฺสานุภาเวน โสตาปตฺติผลํ ปตฺตา ติ.
กุกฺกุฏมิตฺตวตฺถุ.
************
๑. สี. ยุ. ตสฺสาปิ. ๒. สี. ยุ. อเถกทิวสํ. ๓. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ปณฺณรสนฺนมฺปีติ อตฺถิ. ๔. มุทุจิตฺตตนฺติ ปเทน ภวิตพฺพํ. ๕. อกาสีติ. ยุตฺตตรํ. ๖. สี. ยุ. อกํสุ.