ปุคคลวรรค คือ หมวดบุคคล

๒๘๙. สาธุ  โข  ปณฺฑิโต  นาม.
  ชื่อว่าบัณฑิตย่อมทำประโยชน์ให้สำเร็จได้แล.
  อ. ส. ๑๕/๓๐๙.  ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๓๒.
   
๒๙๐. ปณฺฑิโต  สีลสมฺปนฺโน    ชลํ  อคฺคีว  ภาสติ.
  บัณฑิตผู้สมบูรณ์ด้วยศีล ย่อมรุ่งเรืองเหมือนไฟสว่าง.
  ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๒.
   
๒๙๑. อนตฺถํ  ปริวชฺเชติ    อตฺถํ  คณฺหาติ  ปณฺฑิโต.
  บัณฑิตย่อมเว้นสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ ถือเอาแต่สิ่งที่
เป็นประโยชน์.
  องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๕๙.
   
๒๙๒. อินฺทฺริยานิ  รกฺขนฺติ  ปณฺฑิตา.
  บัณฑิตย่อมรักษาอินทรีย์.
  ที. มหา. ๑๐/๒๘๘.  สํ. ส. ๑๕/๓๗.
   
๒๙๓. น  อุจฺจาวจํ  ปณฺฑิตา  ทสฺสยนฺติ.
  บัณฑิตย่อมไม่แสดงอาการขึ้นลง.
  ขุ. ธ. ๒๕/๒๖.
   
๒๙๔. นิชฺฌตฺติพลา  ปณฺฑิตา.
  บัณฑิตมีความไม่เพ่งโทษเป็นกำลัง.
  องฺ. อฏฺก. ๒๓/๒๒๗.
   
๒๙๕. ทุลฺลโภ  ปุริสาชญฺโ.
  บุรุษอาชาไนย  หาได้ยาก.
  ขุ. ธ. ๒๕/๔๑.
   
๒๙๖. ทุลฺลโภ  องฺคสมฺปนฺโน.
  ผู้ถึงพร้อมด้วยองค์คุณ  หาได้ยาก.
  ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๘๕.
   
๒๙๗. ทนฺโต  เสฏฺโ  มนุสฺเสสุ.
  ในหมู่มนุษย์  ผู้ฝึกตนแล้วเป็นผู้ประเสริฐสุด.
  ขุ. ธ. ๒๕/๕๗.  ขุ. มหา. ๒๙/๒๙๑.  ขุ. จู. ๓๐/๗๔.
   
๒๙๘. มหาการุณิโก  นาโถ.
  ท่านผู้เป็นที่พึ่ง  ประกอบด้วยกรุณาใหญ่.
  ส. ม.
   
๒๙๙. กุสโล  จ  ชหาติ  ปาปกํ.
  คนฉลาด  ย่อมละบาป.
  ที. มหา. ๑๐/๑๕๙.  ขุ. อุ. ๒๕/๒๑๕.
   
๓๐๐. นยํ  นยติ  เมธาวี.
  คนมีปัญญา  ย่อมแนะนำทางที่ควรแนะนำ.
  ขุ. ชา. เตรส. ๒๗/๓๕๕.
   
๓๐๑. อธุรายํ  น  ยุญฺชติ.
  คนมีปัญญา  ย่อมไม่ประกอบในทางอันไม่ใช่ธุระ.
  ขุ. ชา. เตรส. ๒๗/๓๕๕.
   
๓๐๒. ธีโร  โภเค  อธิคมฺม    สงฺคณฺหาติ  จ  าตเก.
  ปราชญ์ได้โภคทรัพย์แล้ว  ย่อมสงเคราะห์ญาติ.
  ขุ. ชา. ฉกฺก. ๒๗/๒๐๕.
   
๓๐๓. ธีโร  จ  พลวา  สาธุ    ยูถสฺส  ปริหารโก.
  ปราชญ์มีกำลังบริหารหมู่  ให้ประโยชน์สำเร็จ.
  ขุ. ชา. สตฺตก. ๒๗/๒๒๑.
   
๓๐๔. น  กามกามา  ลปยนฺติ  สนฺโต.
  สัตบุรุษไม่ปราศรัยเพราะใคร่กาม.
  ขุ. ธ. ๒๕/๒๖.
   
๓๐๕. สนฺโต  น  เต  เย  น  วทนฺติ  ธมฺมํ.
  ผู้ใดไม่พูดเป็นธรรม  ผู้นั้นไม่ใช่สัตบุรุษ.
  สํ. ส. ๑๕/๒๗๐.
   
๓๐๖. สนฺโต  สตฺตหิเต  รตา.
  สัตบุรุษยินดีในการเกื้อกูลสัตว์.
  ชาตกฏฺกถา ๑/๒๓๐.
   
๓๐๗. ทูเร  สนฺโต  ปกาเสนฺติ    หิมวนฺโตว  ปพฺพโต.
  สัตบุรุษย่อมปรากฏในที่ไกล  เหมือนภูเขาหิมพานต์.
  ขุ. ธ. ๒๕/๕๕.
   
๓๐๘. สนฺโต  สคฺคปรายนา.
  สัตบุรุษ  มีสวรรค์เป็นที่ไปในเบื้องหน้า.
  สํ. ส. ๑๕/๒๗.  ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๖๔.
   
๓๐๙. สพฺพา  ทิสา  สปฺปุริโส  ปวายติ.
  สัตบุรุษ  ย่อมขจรไปทั่วทุกทิศ.
  องฺ. ติก. ๒๐/๒๙๑.  ขุ. ธ. ๒๕/๒๒.
   
๓๑๐. อุปสนฺโต  สุขํ  เสติ.
  ผู้สงบระงับ  ย่อมอยู่เป็นสุข.
  วิ. จุล. ๗/๑๐๖.  สํ. ส. ๑๕/๓๑๒.  องฺ. ติก. ๒๐/๑๗๕.
   
๓๑๑. สตญฺจ  คนฺโธ  ปฏิวาตเมติ.
  กลิ่นของสัตบุรุษ  ย่อมไปทวนลมได้.
  องฺ. ติก. ๒๐/๒๙๑.  ขุ. ธ. ๒๕/๒๒.
   
๓๑๒. อนุปาทา  วิมุจฺจนฺติ.
  สาธุชนย่อมหลุดพ้นเพราะไม่ถือมั่น.
  ม. อุป. ๑๔/๓๔๖.  องฺ. ติก. ๒๐/๑๘๐.
   
๓๑๓. โย พาโล มญฺติ พาลยํ  ปณฺฑิโต วาปิ เตน โส.
  คนโง่รู้สึกว่าตนโง่  จะเป็นผู้ฉลาดเพราะเหตุนั้นได้บ้าง.
  ขุ. ธ. ๒๕/๒๓.
   
๓๑๔. น  สาธุ  พลวา  พาโล    ยูถสฺส  ปริหารโก.
  คนโง่มีกำลังบริหารหมู่  ไม่สำเร็จประโยชน์.
  ขุ. ชา. สตฺตก. ๒๗/๒๒๑.
   
๓๑๕. พาโล  อปริณายโก.
  คนโง่  ไม่ควรเป็นผู้นำ.
  ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๘๙.
   
๓๑๖. อุชฺฌตฺติพลา  พาลา.
  คนโง่  มีความเพ่งโทษเป็นกำลัง.
  องฺ. อฏฺก. ๒๓/๒๒๗.
   
๓๑๗. อสนฺเตตฺถ  น  ทิสฺสนฺติ    รตฺตึ  ขิตฺตา  ยถา  สรา.
  อสัตบุรุษ  แม้นั่งอยู่ในที่นี้เองก็ไม่ปรากฏ 
เหมือนลูกศร ที่ยิงไปกลางคืน.
  ขุ. ธ. ๒๕/๕๕.
   
๓๑๘. อสนฺโต  นิรยํ  ยนฺติ.
  อสัตบุรุษ  ย่อมไปนรก.
  สํ. ส. ๑๕/๒๗.  ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๖๔.
   
๓๑๙. อนยํ  นยติ  ทุมฺเมโธ.
  คนมีปัญญาทราม  ย่อมแนะนำทางที่ไม่ควรแนะนำ.
  ขุ. ชา. เตรส. ๒๗/๓๕๕.
   
๓๒๐. อธุรายํ  นิยุญฺชติ.
  คนมีปัญญาทราม  ย่อมประกอบในทางอันไม่ใช่ธุระ.
  ขุ. ชา. เตรส. ๒๗/๓๕๕.
   
๓๒๑. หาเปติ  อตฺถํ  ทุมฺเมโธ.
  คนมีปัญญาทราม  ย่อมพร่าประโยชน์เสีย.
  ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๑๕.
   
๓๒๒. ทุพฺภึ  กโรติ  ทุมฺเมโธ.
  คนมีปัญญาทราม  ย่อมทำความประทุษร้าย.
  ขุ. ชา. ทสก. ๒๗/๒๙๑.
   
๓๒๓. โจรา  โลกสฺมิมพฺพุทา.
  พวกโจร  เป็นเสนียดในโลก.
  สํ. ส. ๑๕/๖๐.
   
๓๒๔. สุวิชาโน  ภวํ  โหติ.
  ผู้รู้ดี  เป็นผู้เจริญ.
  ขุ. สุ. ๒๕/๓๔๖.
   
๓๒๕. ทุวิชาโน  ปราภโว.
  ผู้รู้ชั่ว  เป็นผู้เสื่อม.
  ขุ. สุ. ๒๕/๓๔๖.
   
๓๒๖. ธมฺมกาโม  ภวํ  โหติ.
  ผู้ชอบธรรม  เป็นผู้เจริญ.
  ขุ. สุ. ๒๕/๓๔๖.
   
๓๒๗. ธมฺมเทสฺสี  ปราภโว.
  ผู้ชังธรรม  เป็นผู้เสื่อม.
  ขุ. สุ. ๒๕/๓๔๖.
   
๓๒๘. สกฺกตฺวา  สกฺกโต  โหติ.
  ผู้ทำสักการะ  ย่อมได้รับสักการะ.
  ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๑๕๔.
   
๓๒๙. ครุ  โหติ  สคารโว.
  ผู้เคารพ  ย่อมมีผู้เคารพ.
  ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๑๕๔.
   
๓๓๐. ปูชโก  ลภเต  ปูชํ.
  ผู้บูชา  ย่อมได้รับบูชา.
  ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๑๕๔.
   
๓๓๑. วนฺทโก  ปฏิวนฺทนํ.
  ผู้ไหว้  ย่อมได้รับไหว้ตอบ.
  ขุ. ชา. มหา. ๒๘/๑๕๔.
   
๓๓๒. ปฏิสงฺขานพลา  พหุสฺสุตา.
  ผู้ฟังมาก  ต้องพิจารณาเป็นสำคัญ.
  องฺ. อฏฺก. ๒๓/๒๒๗.
   
๓๓๓. สาธุ  สมฺพหุลา  าตี.
  มีญาติมาก ๆ ยังประโยชน์ให้สำเร็จ.
  ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๒๓.
   
๓๓๔. วิสฺสาสปรมา  าตี.
  ความคุ้นเคย  เป็นญาติอย่างยิ่ง.
  ขุ. ธ. ๒๕/๔๒.
   
๓๓๕. เนกาสี  ลภเต  สุขํ.
  ผู้กินคนเดียว  ไม่ได้ความสุข.
  ขุ. ชา. ทฺวาทส. ๒๗/๓๓๓.
   
๓๓๖. นตฺถิ  โลเก  อนินฺทิโต.
  คนไม่ถูกนินทา  ไม่มีในโลก.
  ขุ. ธ. ๒๕/๔๕.
   
๓๓๗. ปริภูโต  มุทุ  โหติ.
  คนอ่อนแอ  ก็ถูกเขาดูหมิ่น.
  ขุ. ชา. ทฺวาทส. ๒๗/๓๓๙.
   
๓๓๘. อติติกฺโข  จ  เวรวา.
  คนแข็งกระด้าง  ก็มีเวร.
  ขุ. ชา. ทฺวาทส. ๒๒/๓๓๙.
   
๓๓๙. พหุมฺปิ  รตฺโต  ภาเสยฺย.
  คนรักแล้ว  มักพูดมาก.
  ขุ. ชา. ทฺวาทส. ๒๗/๓๓๙.
   
๓๔๐. ทุฏฺโปิ  พหุ  ภาสยิ.
  คนโกรธแล้ว  มักพูดมาก.
  ขุ. ชา. ทฺวาทส. ๒๗/๓๓๙.
   
๓๔๑. อนุปาเยน  โย  อตฺถํ    อิจฺฉติ  โส  วิหญฺติ.
  ผู้มุ่งประโยชน์โดยไร้อุบาย  ย่อมลำบาก.
  ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๑๖.
   
๓๔๒. น  อุชุภูตา  วิตถํ  ภณนฺติ.
  คนตรง  ไม่พูดคลาดความจริง.
  ขุ. ชา. จตุกฺก. ๒๗/๑๒๘.
   
๓๔๓. ยถาวาที  ตถาการี.
  พูดอย่างใด  พึงทำอย่างนั้น.
  ที. มหา. ๑๐/๒๕๕. ขุ. สุ. ๒๕/๓๙๔.
ขุ. เถร. ๒๖/๔๔๑. ขุ. ชา. จตุตฺก. ๒๗/๑๔๖.
   
๓๔๔. หิรินิเสโธ  ปุริโส    โกจิ  โลกสฺมิ  วิชฺชติ.
  มีบางคนในโลกที่ยับยั้งด้วยความอาย.
  สํ. ส. ๑๕/๑๑.  ขุ. ธ. ๒๕/๓๔.
   
๓๔๕. กวิ  คาถานมาสโย.
  กวีเป็นที่อาศัยแห่งคาถาทั้งหลาย.
  สํ. ส. ๑๕/๕๒.
   
๓๔๖. พฺรหฺมาติ  มาตาปิตโร.
  มารดาบิดา  ท่านว่าเป็นพรหม (ของบุตร).
  องฺ. ติก. ๒๐/๑๖๘.  องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๙๒.  ขุ. อิติ. ๒๕/๓๑๔.
   
๓๔๗. ปุพฺพาจริยาติ  วุจฺจเร.
  มารดาบิดา ท่านว่าเป็นบุรพาจารย์ (ของบุตร).
  องฺ. ติก. ๒๐/๑๖๘.  องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๙๒.  ขุ. อิติ. ๒๕/๓๑๔.
   
๓๔๘. อาหุเนยฺยา  จ  ปุตฺตานํ.
  มารดาบิดา  เป็นที่นับถือของบุตร.
  องฺ. ติก. ๒๐/๑๖๘.  องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๙๒.  ขุ. อิติ. ๒๕/๓๑๔.
   
๓๔๙. อิตฺถี  มลํ  พฺรหฺมจริยสฺส.
  สตรีเป็นมลทินของพรหมจรรย์.
  สํ. ส. ๑๕/๕๒, ๕๙.
   
๓๕๐. อิตฺถี  ภณฺฑานมุตฺตมํ.
  สตรีเป็นสูงสุดแห่งสิ่งของทั้งหลาย.
  สํ. ส. ๑๕/๖๐.
   
๓๕๑. ภตฺตญฺจ  ครุโน  สพฺเพ    ปฏิปูเชนฺติ  ปณฺฑิตา.
  ภริยาผู้ฉลาด ย่อมนับถือสามีและคนควรเคารพทั้งปวง.
  องฺ. อฏฺก. ๒๓/๒๗๓.
   
๓๕๒. ภตฺตา  ปญฺาณมิตฺถิยา.
  สามีเป็นเครื่องปรากฏของสตรี.
  สํ. ส. ๑๕/๕๗.
   
๓๕๓. สุสฺสูสา  เสฏฺา  ภริยานํ.
  บรรดาภริยาทั้งหลาย  ภริยาผู้เชื่อฟังเป็นผู้ประเสริฐ.
  สํ. ส. ๑๕/๑๐.
   
๓๕๔. โย  จ  ปุตฺตานมสฺสโว.
  บรรดาบุตรทั้งหลาย  บุตรผู้เชื่อฟังเป็นผู้ประเสริฐ.
  สํ. ส. ๑๕/๑๐.
   
๓๕๕. ปุตฺตา  วตฺถุ  มนุสฺสานํ.
  บุตรทั้งหลายเป็นที่ตั้งของมนุษย์ทั้งหลาย.
  สํ. ส. ๑๕/๕๑.
   
๓๕๖. ผาตึ  กยิรา  อวิเหยํ  ปรํ.
  ควรทำแต่ความเจริญ.  อย่าเบียดเบียนเขา.
  ขุ. ชา. สตฺตก. ๒๗/๒๑๒.
   
๓๕๗. คุณวา  จาตฺตโน  คุณํ.
  ผู้มีความดี  จงรักษาความดีของตนไว้.
  ส. ส.
   
๓๕๘. รกฺเขยฺยานาคตํ  ภยํ.
  พึงป้องกันภัยที่ยังมาไม่ถึง.
  ขุ. ชา. จตุกฺก. ๒๗/๑๓๖.



พุทธศาสนสุภาษิต