ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๒๑. ปกิณฺณกวคฺควณฺณนา
	๑. อตฺตโนปุพฺพกมฺมวตฺถุ. (๒๑๓)

	"มตฺตาสุขปริจฺจาคาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน
วิหรนฺโต อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ อารพฺภ กเถสิ.

	เอกสฺมึ หิ สมเย เวสาลี อิทฺธา อโหสิ ผีตา พหุชนา
อากิณฺณมนุสฺสา. ตตฺถ หิ วาเรน รชฺชํ กโรนฺตานํ ขตฺติยานํเยว สตฺตสตาธิกานิ สตฺต สหสฺสานิ สตฺต จ ขตฺติยา อเหสุ. เตสํ วสนตฺถาย ตตฺตกาเยว ปาสาทา, ตตฺตกาเนว กูฏาคารานิ; อุยฺยาเน วิหารตฺถาย ตตฺตกาเยว อารามา จ โปกฺขรณิโย จ อเหสุ. สา อปเรน สมเยน ทุพฺภิกฺขา อโหสิ ทุสฺสสฺสา. ตตฺถ ฉาตกโทเสน ปมํ ทุคฺคตมนุสฺสา กาลม กํสุ. เตสํ ตตฺถ ตตฺถ ฉฑฺฑิตานํ กุณปานํ คนฺเธน อมนุสฺสา นครํ ปวิสึสุ. อมนุสฺสุปทฺทเวน พหุตรา กาลมกํสุ. เตสํ กุณปคนฺธปฏิกูลตาย สตฺตานํ อหิวาตกโรโค อุปฺปชฺชิ. เอวํ "ทุพฺภิกฺขภยํ อมนุสฺสภยํ โรคภยนฺ ติ ตีณิ ภยานิ อุปฺปชฺชึสุ. นครวาสิโน สนฺนิปติตฺวา ราชานํ อาหํสุ "มหาราช อิมสฺมึ นคเร ตีณิ ภยานิ อุปฺปนฺนานิ, อิโต ปุพฺเพ ยาว สตฺตมา ราชปริวฏฺฏา เอวรูปํ ภยํ นาม น อุปฺปนฺนปุพฺพํ; ธมฺมิกราชูนํ หิ กาเล เอวรูปํ ภยํ น อุปฺปชฺชตีติ. ราชา สณฺาคาเร สพฺเพสํ สนฺนิปาตํ กาเรตฺวา "สเจ เม อธมฺมิกภาโว อตฺถิ, ตํ วิจินถ าติ อาห. เวสาลีวาสิโน สพฺพํ ปเวณึ วิจินนฺตา รญฺโ กญฺจิ โทสํ อทิสฺวา "มหาราช นตฺถิ เต โทโส ติ วตฺวา "กถนฺ นุ โข อิทํ อมฺหากํ ภยํ วูปสมํ คจฺเฉยฺย าติ มนฺตยึสุ. ตตฺถ เอกจฺเจหิ "พลิกมฺเมน อายาจนาย มงฺคลกิริยาย าติ วุตฺเต, สพฺพมฺปิ ตํ วิธึ กตฺวา ปฏิพาหิตุ นาสกฺขึสุ. อญฺเ เอวม าหํสุ "ฉ สตฺถาโร มหานุภาวา, เตสุ อิธ าคตมตฺเตสุ, ภยํ วูปสเมยฺยาติ. อปเร "สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน, โส หิ ภควา สพฺพสตฺตหิตาย ธมฺมํ เทเสสิ มหิทฺธิโก มหานุภาโว; ตสฺมึ อิธ าคเต, อิมานิ ภยานิ วูปสมํ คจฺเฉยฺยุนฺ ติ อาหํสุ. เตสํ วจนํ สพฺเพปิ อภินนฺทิตฺวา "กหํ นุ โข โส ภควา เอตรหิ วิหรตี ติ อาหํสุ. ตทา ปน สตฺถา อุปกฏฺาย วสฺสูปนายิกาย รญฺโ พิมฺพิสารสฺส ปฏิญฺํ ทตฺวา เวฬุวเน วิหรติ. เตน จ สมเยน พิมฺพิสารสฺส สมาคเม พิมฺพิสาเรน สทฺธึ โสตาปตฺติผลํ ปตฺโต มหาลิ นาม ลิจฺฉวิ ตสฺสํ ปริสาย สนฺติเก นิสินฺโน โหติ. เวสาลีวาสิโน มหนฺตํ ปณฺณาการํ สชฺเชตฺวา "ราชานํ พิมฺพิสารํ สญฺาเปตฺวา สตฺถารํ อิธ อาเนถ าติ มหาลิญฺเจว ลิจฺฉวึ ปุโรหิตปุตฺตญฺจ ปหิณึสุ. เต คนฺตฺวา รญฺโ ปณฺณาการํ ทตฺวา ตํ ปวตฺตึ นิเวเทตฺวา "มหาราช สตฺถารํ อมฺหากํ นครํ เปเสถ าติ ยาจึสุ. ราชา "ตุมฺเหว ชานาถ าติ น สมฺปฏิจฺฉิ. เต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ยาจึสุ "ภนฺเต เวสาลิยํ ตีณิ ภยานิ อุปฺปนฺนานิ, ตานิ, ตุมฺเหสุ คเตสุ, วูปสเมสฺสนฺติ, เอถ ภนฺเต, คจฺฉาม าติ. สตฺถา เตสํ วจนํ สุตฺวา อาวชฺชนฺโต "เวสาลิยํ รตนสุตฺเต ๑ วุตฺเต, สารกฺขา จกฺกวาฬานํ โกฏิสตสหสฺสํ ผริสฺสติ, สุตฺตปริโยสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสติ, ตานิ ภยานิ วูปสมิสฺสนฺตี ติ ตฺวา เตสํ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิ. ราชา พิมฺพิสาโร "สตฺถา ๒ กิร เวสาลีคมนํ สมฺปฏิจฺฉิตนฺ ติ สุตฺวา นคเร โฆสนํ กาเรตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา "กึ ภนฺเต เวสาลีคมนํ สมฺปฏิจฺฉิตนฺ ติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม มหาราช าติ วุตฺเต, "เตนหิ ภนฺเต อาคเมถ, ตาว มคฺคํ ปฏิยาเทสฺสามี ติ วตฺวา ราชคหสฺส จ คงฺคาย จ อนฺตเร ปญฺจโยชนภูมึ สมํ กาเรตฺวา โยชเน โยชเน วิหารํ ปฏิยาเทตฺวา สตฺถุ คมนกาลํ อาโรเจสิ. อถ สตฺถา ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. ราชา โยชนนฺตเร โยชนนฺตเร ชนฺนุกมตฺเต ๓ โอธินา ปญฺจวณฺณานิ ปุปฺผานิ โอกิราเปตฺวา ธชปตากกทฺทลิอาทีนิ อุสฺสาเปตฺวา ภควโต ฉตฺตาติฉตฺตํ กตฺวา เทฺว เสตจฺฉตฺตานิ เอเกกสฺส ภิกฺขุโน เอกเมกํ เสตจฺฉตฺตํ อุปธาเรตฺวา สปริวาโร ปุปฺผคนฺธาทีหิ ปูชํ กโรนฺโต สตฺถารํ เอเกกสฺมึ วิหาเร วสาเปตฺวา มหาทานานิ ทตฺวา ปญฺจหิ ทิวเสหิ คงฺคาตีรํ ปาเปตฺวา ตตฺถ นาวํ อลงฺกโรนฺโต เวสาลิกานํ สาสนํ เปเสสิ "มคฺคํ ปฏิยาเทตฺวา สตฺถุ ปจฺจุคฺคมนํ กโรนฺตูติ. เต "ทฺวิคุณํ ปูชํ กริสฺสาม าติ เวสาลิยา จ คงฺคาย จ อนฺตเร ติโยชนภูมึ สมํ กาเรตฺวา ภควโต จตูหิ เสตจฺฉตฺเตหิ เอเกกสฺส ภิกฺขุโน ทฺวีหิ ทฺวีหิ เสตจฺฉตฺเตหิ ฉตฺตาติฉตฺตานิ สชฺเชตฺวา ปูชํ กุรุมานา อาคนฺตฺวา คงฺคาย ตีเร อฏฺํสุ. พิมฺพิสาโร เทฺว นาวา สงฺฆาเฏตฺวา มณฺฑปํ กาเรตฺวา ปุปฺผทามาทีหิ อลงฺการาเปตฺวา สพฺพรตนมยํ พุทฺธาสนํ ปญฺาเปสิ. ภควา ตสฺมึ นิสีทิ. ภิกฺขูปิ นาวํ อภิรูหิตฺวา ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา นิสีทึสุ. ราชา อนุคจฺฉนฺโต คลปฺปมาณํ อุทกํ โอตริตฺวา "ยาว ภนฺเต ภควา อาคจฺฉติ, ตาว าหํ อิเธว คงฺคาตีเร วสิสฺสามี ติ วตฺวา นาวํ อุยฺโยเชตฺวา นิวตฺติ. สตฺถา โยชนมตฺตํ อทฺธานํ คงฺคาย คนฺตฺวา เวสาลิกานํ สีมํ ปาปุณิ. ลิจฺฉวิราชาโน สตฺถารํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา คลปฺปมาณํ อุทกํ ปวิสิตฺวา นาวํ ตีรํ อุปเนตฺวา สตฺถารํ นาวาโต โอตารยึสุ. สตฺถารา อุตฺตริตฺวา นทีตีเร อกฺกนฺตมตฺเตเยว, มหาเมโฆ อุฏฺหิตฺวา โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ. สพฺพตฺถ ชนฺนุกปฺปมาณอุรุปฺปมาณกฏิปฺปมาณาทีนิ อุทกานิ ๔ สนฺทนฺตานิ สพฺพกุณปานิ คงฺคายํ ปเวสยึสุ. ปริสุทฺโธ ภูมิภาโค อโหสิ. ลิจฺฉวิราชาโน สตฺถารํ โยชเน โยชเน วสาเปตฺวา มหาทานานิ ทตฺวา ทฺวิคุณํ ปูชํ กโรนฺตา ตีหิ ทิวเสหิ เวสาลึ นยึสุ. สกฺโก เทวราชา เทวคณปริวุโต อคมาสิ. มเหสกฺขานํ เทวตานํ สนฺนิปาเตน อมนุสฺสา เยภุยฺเยน ปลายึสุ. สตฺถา สายํ นครทฺวาเร ตฺวา อานนฺทตฺเถรํ อามนฺเตสิ "อิมํ อานนฺท รตนสุตฺตํ อุคฺคณฺหิตฺวา ลิจฺฉวิกุมาเรหิ สทฺธึ วิจรนฺโต เวสาลิยํ ติณฺณํ ปาการานํ อนฺตเร ปริตฺตํ กโรหี ติ. เถโร สตฺถารา ทินฺนํ รตนสุตฺตํ อุคฺคณฺหิตฺวา สตฺถุ เสลมยปตฺเตน อุทกํ อาทาย นครทฺวาเร ิโต, ปณิธานโต ปฏฺาย ตถาคตสฺส "ทส ปารมิโย ทส อุปปารมิโย ทส ปรมตฺถ- ปารมิโย ติ สมตึส ปารมิโย ปญฺจ มหาปริจฺจาเค "โลกตฺถจริยา าตตฺถจริยา พุทฺธตฺถจริยา ติ ติสฺโส จริยาโย ปจฺฉิมภเว คพฺภาวกฺกนฺตึ ชาตึ อภินิกฺขมนํ ปธานจริยํ โพธิปลฺลงฺเก มารวิชยํ สพฺพญฺญุตาณปฺปฏิเวธํ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนํ นว โลกุตฺตรธมฺเม ติ สพฺเพปิ เม พุทฺธคุเณ อาวชฺชิตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา ติยามรตฺตึ ตีสุ ปาการนฺตเรสุ ปริตฺตํ กโรนฺโต วิจริ. เตน "ยงฺกิญฺจี ติ วุตฺตมตฺเตเยว, อุทฺธํ ขิตฺตํ อุทกํ อมนุสฺสานํ อุปริ ปติ. "ยานีธ ภูตานีติ คาถากถนโต ปฏฺาย รชตวฏํสกา วิย อุทกพินฺทูนิ อากาเส อุคฺคนฺตฺวา คิลานานํ มนุสฺสานํ อุปริ ปตึสุ. ตาวเทว วูปสนฺตโรคา มนุสฺสา อุฏฺาย เถรํ ปริวาเรสุ. "ยงฺกิญฺจีติ วุตฺตปทโต ปฏฺาย ปน อุทกผุสิเตหิ ผุฏฺา ผุฏฺา ปุพฺเพ อปลายนฺตา สงฺการกูฏภิตฺติปเทสาทีนิ นิสฺสิตา อมนุสฺสา เตน เตน ทฺวาเรน ปลายึสุ. ทฺวารานิ อโนกาสานิ อเหสุ. เต โอกาสํ อลภนฺตา ปาการํ ภินฺทิตฺวา ปลายึสุ. มหาชโน นครมชฺเฌ สณฺาคารํ สพฺพคนฺเธหิ อุปลิมฺปิตฺวา อุปริ สุวณฺณตารกาทิวิจิตฺตํ วิตานํ พนฺธิตฺวา พุทฺธาสนํ ปญฺาเปตฺวา สตฺถารํ อาเนสิ. สตฺถา ปญฺตฺตาสเน นิสีทิ. ภิกฺขุสงฺโฆปิ ลิจฺฉวิคโณปิ สตฺถารํ ปริวาเรตฺวา นิสีทิ. สกฺโกปิ เทวราชา เทวคณปริวุโต ปฏิรูเป โอกาเส อฏฺาสิ. เถโรปิ สกลนครํ อนุวิจริตฺวา วูปสนฺตโรเคน มหาชเนน สทฺธึ อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา นิสีทิ. สตฺถา ปริสํ โอโลเกตฺวา ตเทว รตนสุตฺตํ อภาสิ. เทสนาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. เอวํ "ปุนทิวเสปิ ปุนทิวเสปี ติ สตฺตาหํ ตเทว รตนสุตฺตํ เทเสตฺวา สพฺพภยานํ วูปสนฺตภาวํ ตฺวา ลิจฺฉวิคณํ อามนฺเตตฺวา เวสาลิโต นิกฺขมิ. ลิจฺฉวิราชาโน ทฺวิคุณํ สกฺการํ กโรนฺตา ปุน ตีหิ ทิวเสหิ สตฺถารํ คงฺคาตีรํ นยึสุ. คงฺคาย นิพฺพตฺตา นาคราชาโน จินฺตยึสุ "มนุสฺสา ตถาคตสฺส สกฺการํ กโรนฺติ, มยํ กึ นุ กโรม าติ. เต สุวณฺณรชตมณิมยา นาวาโย มาเปตฺวา สุวณฺณรชตมณิมเย ปลฺลงฺเก ปญฺาเปตฺวา ปญฺจวณฺณปทุมสญฺฉนฺนํ อุทกํ กตฺวา "ภนฺเต อมฺหากํปิ อนุคฺคหํ กโรถ าติ อตฺตโน อตฺตโน นาวํ อภิรุหณตฺถาย สตฺถารํ ยาจึสุ. มนุสฺสา จ นาคา จ ตถาคตสฺส ปูชํ กโรนฺติ. "มยํ กึ นุ กโรม าติ ภุมฺมฏฺกเทเว อาทึ กตฺวา ยาว อกนิฏฺพฺรหฺมโลกา สพฺพเทวตา สกฺการํ กรึสุ. ตตฺถ นาคา โยชนิกานิ ฉตฺตาติฉตฺตานิ อุกฺขิปึสุ. เอวํ เหฏฺา นาคา ภูมิตเล มนุสฺสา รุกฺขคจฺฉปพฺพตาทีสุ ภุมฺมฏฺกเทวตา อนฺตลิกฺเข อากาสฏฺกเทวตา ติ นาคภวนํ อาทึ กตฺวา จกฺกวาฬปริยนฺเตน ยาว พฺรหฺมโลกา ฉตฺตาติฉตฺตานิ อุสฺสาปิตานิ อเหสุ. ฉตฺตนฺตเรสุ ธชา, ธชนฺตเรสุ ปตากา, เตสํ อนฺตรนฺตรา ปุปฺผทามวาสจุณฺณ- ธูปาทิสกฺกาโร อโหสิ. สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตา เทวปุตฺตา ฉณเวสํ คเหตฺวา อุคฺโฆสยมานา อากาเส วิจรึสุ. ตโยเอว กิร สมาคมา มหนฺตา อเหสุ "ยมกปาฏิหาริยสมาคโม เทโวโรหณสมาคโม อยํ คงฺโคโรหณสมาคโม ติ. ปรตีเร พิมฺพิสาโรปิ ลิจฺฉวีหิ กตสกฺการโต ทฺวิคุณํ สกฺการํ สชฺเชตฺวา ภควโต อาคมนํ อุทิกฺขมาโน อฏฺาสิ. สตฺถา คงฺคาย อุโภสุ ปสฺเสสุ ราชูนํ มหนฺตํ ปริจฺจาคํ โอโลเกตฺวา นาคาทีนญฺ จ อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา เอเกกาย นาวาย ปญฺจปญฺจ ภิกฺขุสตปริวารํ เอเกกํ นิมฺมิตพุทฺธํ มาเปสิ.โส เอเกกสฺส เสตจฺฉตฺตสฺส เจว กปฺปรุกฺขสฺส จ มาลาปุปฺผทามสฺส จ เหฏฺา นาคคณปริวุโต นิสินฺโน โหติ. ภุมฺมฏฺกเทวตาทีสุปิ เอเกกสฺมึ โอกาเส สปริวารํ เอเกกํ นิมฺมิตพุทฺธํ มาเปสิ. เอวํ สกลจกฺกวาฬคพฺเภ เอกุสฺสเว เอกจฺฉเณ วิย จ ชาเต, นาคานํ อนุคฺคหํ กโรนฺโต เอกํ รตนนาวํ อภิรุหิ. ภิกฺขูสุปิ เอเกโก เอเกกเมว อภิรุหิ. นาคราชาโน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นาคภวนํ ปเวเสตฺวา สพฺพรตฺตึ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมกถํ สุตฺวา ทุติยทิวเส ทิพฺเพน ขาทนีเยน โภชนีเยน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสึสุ. สตฺถา อนุโมทนํ กตฺวา นาคภวนา นิกฺขมิตฺวา สกลจกฺกวาฬเทวตาหิ ปูชิยมาโน ปญฺจหิ นาวสเตหิ คงฺคานทึ อติกฺกมิ. ราชา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา สตฺถารํ นาวาโต โอตาเรตฺวา อาคมนกาเล ลิจฺฉวีหิ กตสกฺการโต ทฺวิคุณํ สกฺการํ กตฺวา ปุริมนเยเนว ปญฺจหิ ทิวเสหิ ราชคหํ อาเนสิ.
	ทุติยทิวเส ภิกฺขู ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา สายณฺหสมเย
ธมฺมสภายํ สนฺนิสินฺนา กถํ สมุฏฺาเปสุ "อโห พุทฺธานํ อานุภาโว, อโห สตฺถริ เทวมนุสฺสานํ ปสาโท; คงฺคาย นาม โอรโต จ ปารโต จ อฏฺโยชนมคฺเค พุทฺธคเตน ปสาเทน ราชูหิ สมตลํ ภูมึ กตฺวา วาลุกา โอกิริตฺวา ชนฺนุมตฺเตน โอธินา นานาวณฺณานิ ปุปฺผานิ สนฺถตานิ, คงฺคาย อุทกํ นาคานุภาเวน ปญฺจวณฺเณหิ ปทุเมหิ สญฺฉนฺนํ, ยาว อกนิฏฺภวนา ฉตฺตาติฉตฺตานิ อุสฺสาปิตานิ, สกลจกฺกวาฬคพฺภํ เอกาลงฺการํ เอกุสฺสวํ วิย จ ชาตนฺติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุ ตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา ติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นาม าติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว เอส ปูชาสกฺกาโร มยฺหํ พุทฺธานุภาเวน นิพฺพตฺโต, น นาคเทวพฺรหฺมานุภาเวน, อตีเต ปน อปฺปมตฺตกปริจฺจาคานุภาเวน นิพฺพตฺโต ติ วตฺวา ภิกฺขูหิ ยาจิโต ตม ตฺถํ ปกาเสตุกาโม อตีตํ อาหริ:
	"อตีเต ตกฺกสิลายํ สงฺโข นาม พฺราหฺมโณ อโหสิ. ตสฺส
ปุตฺโต สุสิโม นาม มาณโว โสฬสวสฺสุทฺเทสิโก. โส เอกทิวสํ ปิตรํ อุปสงฺกมิตฺวา "อิจฺฉาม หํ ตาต พาราณสึ คนฺตฺวา มนฺเต สชฺฌายิตุนฺติ. อถ นํ ปิตา อาห "เตนหิ ตาต อสุโก นาม พฺราหฺมโณ มม สหายโก, ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อธิยสฺสูติ. โส "สาธูติ ปฏิสุณิตฺวา อนุปุพฺเพน พาราณสึ ปตฺวา ตํ พฺราหฺมณํ อุปสงฺกมิตฺวา ปิตรา ปหิตภาวํ อาจิกฺขิ. อถ นํ โส "สหายกสฺส เม ปุตฺโต ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปฏิปฺปสฺสทฺธทรถํ ภทฺทเกน ทิวเสน มนฺเต วาเจตุ อารภิ. โส ลหุญฺจ คณฺหนฺโต พหุญฺจ คณฺหนฺโต คหิตคฺคหิตญฺจ สุวณฺณภาชเน ปกฺขิตฺตสีหเตลมิว อวินสฺสมานํ ธาเรนฺโต น จิรสฺเสว อาจริยสฺส มุขโต อุคฺคณฺหิตพฺพํ สพฺพํ อุคฺคณฺหิตฺวา สชฺฌายํ กโรนฺโต อตฺตโน อุคฺคหิตสิปฺปสฺส อาทิมชฺฌเมว ปสฺสติ, โน ปริโยสานํ. โส อาจริยํ อุปสงฺกมิตฺวา "อหํ อิมสฺส สิปฺปสฺส อาทิมชฺฌเมว ปสฺสามิ, โน ปริโยสานนฺ ติ วตฺวา, อาจริเยน "อหํปิ ตาต น ปสฺสามี ติ วุตฺเต, "อถ โก อาจริย ปริโยสานํ ชานาตีติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิเม ตาต อิสโย อิสิปตเน วิหรนฺติ, เต ชาเนยฺยุ, เตสํ สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉสฺสู ติ อาจริเยน วุตฺเต, ปจฺเจกพุทฺเธ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "ตุมฺเห กิร ปริโยสานํ ชานาถ าติ. "อาม ชานาม าติ. "เตนหิ เม อาจิกฺขถ าติ. "มยํ อปพฺพชิตสฺส น อาจิกฺขาม; สเจ เต ปริโยสาเนน ตฺโถ, ปพฺพชสฺสูติ. โส "สาธู ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เตสํ สนฺติเก ปพฺพชิ. อถ สฺส เต "อิทํ ตาว สิกฺขสฺสู ติ วตฺวา "เอวํ เต นิวาเสตพฺพํ, เอวํ ปารุปิตพฺพนฺ ติ อาทินา นเยน อภิสมาจาริกวตฺตํ อาจิกฺขึสุ. โส ตตฺถ สิกฺขนฺโต อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตฺตา น จิรสฺเสว ปจฺเจกสมฺโพธึ อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา สกลพาราณสีนคเร คคนตเล ปุณฺณจนฺโท วิย ปากโฏ ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต อโหสิ. โส อปฺปายุกสํวตฺตนิกสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา น จิรสฺเสว ปรินิพฺพายิ. อถ สฺส ปจฺเจกพุทฺธา จ มหาชโน จ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ธาตุโย คเหตฺวา นครทฺวาเร ถูปํ ปติฏฺาเปสุ. สงฺโขปิ พฺราหฺมโณ "ปุตฺโต เม จิรํ คโต, ปวตฺติม สฺส ชานิสฺสามี ติ ตํ ทฏฺฐุกาโม ตกฺกสิลโต นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน พาราณสึ ปตฺวา มหาชนกายํ สนฺนิปติตํ ทิสฺวา "อทฺธา อิเมสุ เอโกปิ เม ปุตฺตสฺส ปวตฺตึ ชานิสฺสตี ติ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "สุสิโม นาม มาณโว อิธ าคมิ, อปิ นุ ตสฺส ปวตฺตึ ชานาถ าติ. "อาม พฺราหฺมณ ชานาม, อสุกสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส สนฺติเก ตโย เวเท สชฺฌายิตฺวา ปพฺพชิตฺวา ปจฺเจกโพธึ สจฺฉิกตฺวา ปรินิพฺพายิ, อยม สฺส ถูโป ปติฏฺาปิโต ติ. โส ภูมึ หตฺเถน ปหริตฺวา โรทิตฺวา กนฺทิตฺวา เจติยงฺคณํ คนฺตฺวา ติณานิ อุทฺธริตฺวา อุตฺตรสาฏเกน วาลุกํ อาหริตฺวา เจติยงฺคเณ อากิริตฺวา กมณฺฑลูทเกน ปริปฺโผสิตฺวา วนปุปฺเผหิ ปูชํ กตฺวา สาฏเกน ปตากํ อาโรเปตฺวา ถูปสฺส อุปริ อตฺตโน ฉตฺตํ พนฺธิตฺวา ปกฺกามิ.
	สตฺถา อิทํ อตีตํ อาหริตฺวา "ตทา ภิกฺขเว อหํ สงฺโข
พฺราหฺมโณ อโหสึ, มยา สุสิมสฺส ปจฺเจกพุทฺธสฺส เจติยงฺคเณ ติณานิ อุทฺธฏานิ, ตสฺส เม กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน อฏฺโยชนมคฺคํ วิหตขาณุกณฺฏกํ กตฺวา สุทฺธํ สมตลํ กรึสุ; มยา ตตฺถ วาลุกา โอกิณฺณา, ตสฺส เม นิสฺสนฺเทน อฏฺโยชนมคฺเค วาลุกํ โอกิรึสุ; มยา ตตฺถ วนกุสุเมหิ ปูชา กตา, ตสฺส เม นิสฺสนฺเทน อฏฺโยชน- มคฺเค ๕ นานาวณฺณานิ ปุปฺผานิ โอกิณฺณานิ, เอกโยชนฏฺาเน คงฺคาย อุทกํ ปญฺจวณฺเณหิ ปทุเมหิ สญฺฉนฺนํ: มยา ตตฺถ กมณฺฑลูทเกน ภูมิ ปริปฺโผสิตา, ตสฺส เม นิสฺสนฺเทน เวสาลิยํ โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิ; มยา ตตฺถ ปตากา อาโรปิตา ฉตฺตญฺ จ พทฺธํ, ตสฺส เม นิสฺสนฺเทน ยาว อกนิฏฺภวนา ธชปตากจฺฉตฺตาติฉตฺตาทีหิ สกลจกฺกวาฬคพฺภํ เอกุสฺสวํ วิย ชาตํ; อิติ โข ภิกฺขเว เอส ปูชาสกฺกาโร มยฺหํ เนว พุทฺธานุภาเวน นิพฺพตฺโต, น นาค- เทวพฺรหฺมานุภาเวน, อตีเต ปน อปฺปมตฺตกปริจฺจาคานุภาเวน าติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถม าห
	"มตฺตาสุขปริจฺจาคา ปสฺเส เจ วิปุลํ สุขํ, จเช มตฺตาสุขํ ธีโร สมฺปสฺสํ วิปุลํ สุขนฺ ติ.
	ตตฺถ "มตฺตาสุขปริจฺจาคาติ: มตฺตาสุขนฺ ติ ปมาณยุตฺตกํ
ปริตฺตสุขํ วุจฺจติ, ตสฺส ปริจฺจาเคน. วิปุลํ สุขนฺติ: อุฬารํ สุขํ นิพฺพานสุขํ วุจฺจติ, ตญฺ เจ ปสฺเสยฺย าติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "เอกํ หิ โภชนปาตึ สชฺชาเปตฺวา ภุญฺชนฺตสฺส มตฺตาสุขํ นาม อุปฺปชฺชติ, ตํ ปน ปริจฺจชิตฺวา อุโปสถํ วา กโรนฺตสฺส ทานํ วา เทนฺตสฺส วิปุลํ อุฬารํ นิพฺพานสุขํ นาม นิพฺพตฺตติ; ตสฺมา สเจ เอวํ ตสฺส มตฺตาสุขสฺส ปริจฺจาคา วิปุลํ สุขํ ปสฺสติ, อเถ ตํ วิปุลํ สุขํ สมฺมา ปสฺสนฺโต ปณฺฑิโต ตํ มตฺตาสุขํ จเชยฺย าติ.

	เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสู ติ.
อตฺตโนปุพฺพกมฺมวตฺถุ.
************
๑. ธ. ขุ. ๒๕/๕. สุ. ขุ. ๒๕/๓๖๗. ๒. สตฺถาราติ ยุตฺตตรํ. ๓. สี. ยุ. ชนฺนุมตฺเตน. ๔. เอกวจนํ กาตพฺพํ. ๕. ยุ. อฏฺโยชเน มคฺเค.