ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๒๔. ตณฺหาวคฺควณฺณนา
	๑. กปิลมจฺฉวตฺถุ. (๒๔๐)

	"มนุชสฺสาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
กปิลมจฺฉํ อารพฺภ กเถสิ.

	อตีเต กิร กสฺสปสฺส ภควโต ปรินิพฺพุตกาเล เทฺว กุลภาตโร
นิกฺขมิตฺวา สาวกานํ สนฺติเก ปพฺพชึสุ. เตสุ เชฏฺโ โสธโน นาม อโหสิ, กนิฏฺโ กปิโล นาม. มาตา ปน เนสํ สาธนี นาม, กนิฏฺภคินี ตาปนา นาม. ตาปิ ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชึสุ. เอวํ เตสุ ปพฺพชิเตสุ, อุโภ ภาตโร อาจริยุปชฺฌายานํ วตฺตปฺปฏิวตฺตํ กตฺวา วิหรนฺตา เอกทิวสํ "ภนฺเต อิมสฺมึ สาสเน กติ ธุรานี ติ ปุจฺฉิตฺวา "คนฺถธุรญฺจ วิปสฺสนาธุรญฺจ าติ เทฺว ธุรานี ติ สุตฺวา, เชฏฺโ "วิปสฺสนาธุรํ ปูเรสฺสามี ติ. ปญฺจ วสฺสานิ อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติเก วสิตฺวา ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา อรญฺํ ปวิสิตฺวา วายมนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. กนิฏฺโ "อหํ ตาว ตรุโณ, วุฑฺฒกาเล วิปสฺสนาธุรํ ปูเรสฺสามี ติ คนฺถธุรํ ปฏฺเปตฺวา ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคณฺหิ. ตสฺส ปริยตฺตึ นิสฺสาย มหาปริวาโร, ปริวารํ นิสฺสาย ลาโภ อุทปาทิ. โส พาหุสจฺจมเทน มตฺโต ลาภตณฺหาย อภิภูโต อติปณฺฑิตมานิตาย ปเรหิ วุตฺตํ กปฺปิยํปิ "อกปฺปิยนฺ ติ วทติ, อกปฺปิยํปิ "กปฺปิยนฺ ติ, สาวชฺชํปิ "อนวชฺชนฺ ติ, อนวชฺชํปิ "สาวชฺชนฺติ. โส เปสเลหิ ภิกฺขูหิ "มา อาวุโส กปิล เอวํ อวจ าติ วตฺวา ธมฺมญฺจ วินยญฺจ ทสฺเสตฺวา โอวทิยมาโนปิ "ตุมฺเห กึ ชานาถ, ริตฺตมุฏฺิสทิสา ติ อาทีนิ วตฺวา ภิกฺขู ขุเสนฺโต วมฺเภนฺโต วิจรติ. อถ สฺส ภาตุ โสธนตฺเถรสฺสาปิ ภิกฺขู เอตม ตฺถํ อาโรเจสุ. โสปิ นํ อุปสงฺกมิตฺวา "อาวุโส กปิล ตุมฺหาทิสานํ หิ สมฺมาปฏิปตฺติ สาสนสฺส อายุ นาม, ตสฺมา สมฺมาปฏิปตฺตึ ปหาย กปฺปิยาทีนิ ปฏิพาหนฺโต มา เอวํ อวจ าติ โอวทิ. โส ตสฺสาปิ วจนํ นาทยิ. เอวํ สนฺเตปิ, นํ เถโร ทฺวิตฺติกฺขตฺตุ โอวทิตฺวา โอวาทํ อคฺคณฺหนฺตํ "น ายํ มม วจนํ กโรตี ติ ตฺวา "เตนห าวุโส ปญฺายิสฺสสิ สเกน กมฺเมน าติ วตฺวา ปกฺกามิ. ตโต ปฏฺาย นํ อญฺเปิ เปสลา ภิกฺขู ฉฑฺฑยึสุ. โส ทุราจาโร หุตฺวา ทุราจารปริวุโต วิหรนฺโต เอกทิวสํ อุโปสถคฺเค "ปาฏิโมกฺขํ อุทฺทิสิสฺสามี ติ วีชนึ อาทาย ธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา "วตฺตต าวุโส เอตฺถ สนฺนิปติตานํ ภิกฺขูนํ ปาฏิโมกฺขนฺ ติ ปุจฺฉิตฺวา "โก อตฺโถ อิมสฺส ปฏิวจเนน ทินฺเนน าติ ตุณฺหีภูเต ภิกฺขู ทิสฺวา "อาวุโส ธมฺโม วา วินโย วา นตฺถิ, ปาฏิโมกฺเขน สุเตน วา อสฺสุเตน วา โก อตฺโถ ติ วตฺวา อาสนา วุฏฺหิ. เอวํ โส กสฺสปสฺส ภควโต ปริยตฺติสาสนํ โอสกฺกาเปสิ. โสธนตฺเถโรปิ ตทเหว ปรินิพฺพายิ. กปิโล อายุปริโยสาเน อวีจิมฺหิ มหานิรเย นิพฺพตฺติ. ตาปิ สฺส มาตา จ ภคินี จ ตสฺเสว ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชิตฺวา เปสเล ภิกฺขู อกฺโกสิตฺวา ปริภาสิตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺตึสุ.
	ตสฺมึ ปน กาเล ปญฺจสตา ปุริสา คามฆาตกาทีนิ กตฺวา
โจริกาย ชีวนฺตา ชนปทมนุสฺเสหิ อนุพทฺธา ปลายมานา อรญฺํ ปวิสิตฺวา ตตฺถ กิญฺจิ ปฏิสรณํ อปสฺสนฺตา อญฺตรํ อารญฺกํ ภิกฺขุ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา "ปฏิสรณํ โน ภนฺเต โหถ าติ วทึสุ. เถโร "ตุมฺหากํ สีลสทิสํ ปฏิสรณํ นาม นตฺถิ, สพฺเพปิ ปญฺจ สีลานิ สมาทยถ าติ อาห. เต "สาธู ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สีลานิ สมาทยึสุ. อถ เน เถโร โอวทิ "อิทานิ ตุมฺเห สีลวนฺโต; ชีวิตเหตุปิ โว เนว สีลํ อติกฺกมิตพฺพํ, น มโนปโทโส กาตพฺโพ ติ. เต "สาธู ติ สมฺปฏิจฺฉึสุ. อถ เต ชานปทา ตํ านํ ปตฺวา อิโต จิโต จ ปริเยสมานา เต โจเร ทิสฺวา สพฺเพ ชีวิตา โวโรเปสุ. เต กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตึสุ. โจรเชฏฺโก เชฏฺกเทวปุตฺโต อโหสิ. เต อนุโลมปฺปฏิโลมวเสน เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวโลเก สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถีนครทฺวาเร ปญฺจกุลสเต เกวฏฺฏคาเม นิพฺพตฺตึสุ. เชฏฺกเทวปุตฺโต เกวฏฺฏเชฏฺกสฺส เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, อิตเร อิตเรสุ. เอวํ เตสํ เอกทิวเสเยว ปฏิสนฺธิคฺคหณญฺจ มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนญฺจ อโหสิ. เกวฏฺฏเชฏฺโก "อตฺถิ นุ โข อิมสฺมึ คาเม อญฺเปิ ทารกา อชฺช ชาตา ติ ปริเยสาเปตฺวา เตสํ ชาตภาวํ สุตฺวา "เอเต มม ปุตฺตสฺส สหายกา ภวิสฺสนฺตี ติ เตสํ โปสาวนิกํ ทาเปสิ. เต สพฺเพปิ สหปํสุกีฬกา สหายกา หุตฺวา อนุปุพฺเพน วยปฺปตฺตา อเหสุ. เตสํ เกวฏฺฏเชฏฺกปุตฺโต ยสโต จ เตชโต จ อคฺคปุริโส อโหสิ.
	กปิโลปิ โข เอกํ พุทฺธนฺตรํ นิรเย ปจิตฺวา วิปากาวเสเสน
ตสฺมึ กาเล อจิรวติยา สุวณฺณวณฺโณ ทุคฺคนฺธมุโข มหามจฺโฉ หุตฺวา นิพฺพตฺติ. อเถกทิวสํ เต สหายกา "มจฺเฉ พนฺธิสฺสาม าติ ชาลาทีนิ คเหตฺวา นทิยํ ขิปึสุ. อถ เนสํ อนฺโตชาลํ โส มจฺโฉ ปาวิสิ. ตํ ทิสฺวา สพฺเพ เกวฏฺฏคามวาสิโน อุจฺจาสทฺทม กํสุ "ปุตฺตา โน ปมํ มจฺเฉ พนฺธนฺตา สุวณฺณมจฺฉํ พนฺธึสุ, อิทานิ โน ราชา ปหูตํ ธนํ ทสฺสตีติ. เตปิ โข สหายกา มจฺฉํ นาวาย ปกฺขิปิตฺวา นาวํ อุกฺขิปิตฺวา รญฺโ สนฺติกํ อคมํสุ. รญฺาปิ ตํ ทิสฺวาว "กึ เอตนฺ ติ วุตฺเต, "มจฺโฉ เทว าติ อาหํสุ. ราชา สุวณฺณวณฺณํ มจฺฉํ ทิสฺวา "สตฺถา เอตสฺส สุวณฺณการณํ ชานิสฺสตี ติ มจฺฉํ คาหาเปตฺวา ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ. มจฺเฉน มุเข วิวฏมตฺเตเยว, สกลเชตวนํ อติวิย ทุคฺคนฺธํ อโหสิ. ราชา สตฺถารํ ปุจฺฉิ "กสฺมา ภนฺเต มจฺโฉ สุวณฺณวณฺโณ ชาโต, กสฺมา จ สฺส มุขโต ทุคฺคนฺโธ วายตี ติ. "อยํ มหาราช กสฺสปสฺส ภควโต ปาวจเน กปิโล นาม ภิกฺขุ อโหสิ พหุสฺสุโต มหาปริวาโร, ลาภตณฺหาย อภิภูโต อตฺตโน วจนํ อคฺคณฺหนฺตานํ อกฺโกสกปริภาสโก กสฺสปภควโต สาสนํ โอสกฺกาเปสิ. โส เตน กมฺเมน อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา วิปากาวเสเสน อิทานิ มจฺโฉ ชาโต; ยํ ปน โส ทีฆรตฺตํ พุทฺธวจนํ วาเจสิ พุทฺธสฺส วณฺณํ กเถสิ, ตสฺส นิสฺสนฺเทน อิมํ สุวณฺณวณฺณํ ปฏิลภิ; ยํ ภิกฺขูนํ อกฺโกสกปริภาสโก อโหสิ, เตน สฺส มุขโต ทุคฺคนฺโธ วายติ; กถาเปมิ นํ มหาราช าติ. "กถาเปถ ภนฺเต ติ. อถ นํ สตฺถา ปุจฺฉิ "ตฺวม สิ กปิโล ติ. "อาม ภนฺเต อหํ กปิโล ติ. "กุโต อาคโต สี ติ. "อวีจิมหานิรยโต ภนฺเต ติ. "เชฏฺภาติโก เต โสธโน กุหินฺ ติ. "ปรินิพฺพุโต ภนฺเต ติ. "มาตา ปน เต สาธนี กหนฺ ติ. "นิรเย นิพฺพตฺตา ภนฺเต ติ. "กนิฏฺภคินี เต ตาปนา กหนฺ ติ. "มหานิรเย นิพฺพตฺตา ภนฺเต ติ. "อิทานิ ตฺวํ กหํ คมิสฺสสี ติ. "อวีจิมหานิรยเมว ภนฺเต ติ วตฺวา วิปฺปฏิสาราภิภูโต นาวํ สีเสน ปหริตฺวา ตาวเทว กาลํ กตฺวา นิรเย นิพฺพตฺติ. มหาชโน สํวิคฺโค อโหสิ โลมหฏฺชาโต.
	อถ ภควา ตสฺมึ ขเณ สนฺนิปติตาย ปริสาย จิตฺตวารํ
โอโลเกตฺวา ตํขณานุรูปํ ธมฺมํ เทเสตุ

	"ธมฺมจริยํ พฺรหฺมจริยํ เอตท าหุ วสุตฺตมนฺ ติ

	สุตฺตนิปาเต กปิลสุตฺตํ ๑ กเถตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
	"มนุชสฺส ปมตฺตจาริโน ตณฺหา วฑฺฒติ มาลุวา วิย. โส ปริปฺลวติ หุราหุรํ ผลมิ จฺฉํ ว วนสฺมึ วานโร. ยํ เอสา สหเต ชมฺมี ตณฺหา โลเก วิสตฺติกา, โสกา ตสฺส ปวฑฺฒนฺติ, อภิวุฏฺํว วีรณํ, โย เจ ตํ สหเต ชมฺมึ ตณฺหํ โลเก ทุรจฺจยํ, โสกา ตมฺหา ปปตนฺติ อุทวินฺทุ ว โปกฺขรา. ตํ โว วทามิ: ภทฺทํ โว, ยาวนฺ เตตฺถ สมาคตา. ตณฺหาย มูลํ ขนถ, อุสีรตฺโถ ว วีรณํ. มา โว นฬํ ว โสโต ว มาโร ภญฺชิ ปุนปฺปุนนฺ ติ.
	ตตฺถ "ปมตฺตจาริโนติ: สติโวสฺสคฺคลกฺขเณน ปมาเทน
ปมตฺตจาริสฺส ปุคฺคลสฺส เนว ฌานํ น วิปสฺสนามคฺคผลานิ วฑฺฒนฺติ. ยถา ปน รุกฺขํ สํสิพฺพนฺตี ปริโยนทฺธนฺตี ตสฺส วินาสาย มาลุวา ลตา วฑฺฒติ, เอวม สฺส ฉ ทฺวารานิ นิสฺสาย ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชนโต ตณฺหา วฑฺฒตี ติ อตฺโถ.
	โส ปริปฺลวติ หุราหุรนฺติ: โส ตณฺหาคติโก ปุคฺคโล
ภเว ภเว ปริปฺลวติ ธาวติ. ยถา กึ วิย าติ. ๒
	ผลมิจฺฉํว วนสฺมึ วานโรติ: ยถา รุกฺขผลํ อิจฺฉนฺโต
วานโร วนสฺมึ ธาวติ, ตสฺส ตสฺส รุกฺขสฺส สาขํ คณฺหาติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺํ คณฺหาติ, ตํปิ มุญฺจิตฺวา อญฺํ คณฺหาติ "สาขํ อลภิตฺวา สนฺนิสินฺโน ติ วตฺตพฺพตํ นาปชฺชติ; เอวเมว ตณฺหาคติโก ปุคฺคโล หุราหุรํ ธาวนฺโต "อารมฺมณํ อลภิตฺวา ตณฺหาย อปฺปวตฺตํ ปตฺโต ติ วตฺตพฺพตํ นาปชฺชติ.
	ยนฺติ: ยํ ปุคฺคลํ เอสา ลามกภาเวน ชมฺมี วิสาหารตาย
วิสปุปฺผตาย วิสผลตาย วิสปริโภคตาย รูปาทีสุ วิสตฺตตาย อาสตฺตตาย วิสตฺติกา ติ สงฺขฺยํ คตา ฉทฺวาริกตณฺหา อภิภวติ; ยถา นาม วเน ปุนปฺปุนํ วสฺสนฺเตน เทเวน อภิวุฏฺํ วีรณติณํ วฑฺฒติ; เอวํ ตสฺส ปุคฺคลสฺส อนฺโต วฏฺฏมูลกา โสกา อภิวฑฺฒนฺตี ติ อตฺโถ.
	ทุรจฺจยนฺติ: โย ปน ปุคฺคโล เอตํ วุตฺตปฺปการํ อติกฺกมิตุ
ปชหิตุ ทุกฺกรตาย ทุรจฺจยํ ตณฺหํ สหติ อภิภวติ, ตมฺหา ปุคฺคลา วฏฺฏมูลกา โสกา ปปตนฺติ; ยถา นาม โปกฺขเร ปทุมปตฺเต ปติตํ อุทกพินฺทุ น ปติฏฺาติ, เอวํ น ปติฏฺหนฺตี ติ อตฺโถ.
	ตํ โว วทามีติ: เตน การเณน อหํ ตุมฺเห วทามิ.
	ภทฺทํ โวติ: ภทฺทํ ตุมฺหากํ โหตุ, มา อยํ กปิโล วิย
วินาสํ ปาปุณิตฺถ าติ อตฺโถ.
	มูลนฺติ: อิมิสฺสา ฉทฺวาริกตณฺหาย อรหตฺตมคฺคญฺาเณน
มูลํ ขนถ. กึ วิย าติ.
	อุสีรตฺโถว วีรณนฺติ: ยถา อุสีเรน อตฺถิโก ปุริโส มหนฺเตน
กุทฺทาเลน วีรณํ ขนติ, เอวม สฺสา มูลํ ขนถ าติ อตฺโถ.
	มา โว นฬํว โสโตว มาโร ภญฺชิ ปุนปฺปุนนฺติ:
มา ตุมฺเห นทีโสเต ชาตํ นฬํ มหาเวเคน อาคโต นทีโสโต วิย กิเลสมาโร มรณมาโร เทวปุตฺตมาโร จ ปุนปฺปุนํ ภญฺชตู ติ อตฺโถ.

	เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ เกวฏฺฏปุตฺตา สํเวคํ อาปชฺชิตฺวา
ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ ปฏฺยมานา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว ทุกฺขสฺสนฺตํ กตฺวา สตฺถารา สทฺธึ อเนญฺชวิหารสมาปตฺติธมฺมปริโภเคน ๓ เอกปริโภคา อเหสุนฺ ติ.
กปิลมจฺฉวตฺถุ.
************
๑. ปาลิยํ. "ธมฺมจริยสุตฺตนฺติ ทิสฺสติ. . ว. ขุ. ส. ๒๕/๓๗๙. ๒. "ยถา กินฺติ วา กึ วิยาติ วา วจเนน ภวิตพฺพํ. ๓. "อาเนญฺชวิหารสมาปตฺติธมฺมปริโภเคนาติ ปาเน ภวิตพฺพํ. . ว.