ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๘. พหุภณฺฑิกภิกฺขุวตฺถุ. (๑๑๔)

	"น นคฺคจริยาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
พหุภณฺฑิกํ ภิกฺขุ อารพฺภ กเถสิ.

	สาวตฺถีวาสี กิเร โก กุฏุมฺพิโก, ภริยาย กาลกตาย, ปพฺพชิ.
โส ปพฺพชนฺโต อตฺตโน ปริเวณญฺจ อคฺคิสาลญฺจ ภณฺฑคพฺภญฺจ กาเรตฺวา สพฺพํปิ ภณฺฑคพฺภํ สปฺปิเตลาทีหิ ปูเรตฺวา ปพฺพชิ. ปพฺพชิตฺวา จ ปน อตฺตโน ทาเส ปกฺโกสาเปตฺวา ยถารุจิตํ อาหารํ ปจาเปตฺวา ภุญฺชิ. พหุภณฺโฑ จ พหุปริกฺขาโร จ อโหสิ; รตฺตึ อญฺํ นิวาสนปารุปนํ โหติ, ทิวา อญฺํ; วิหารปจฺจนฺเต วสติ. ตสฺเส กทิวสํ จีวรปจฺจตฺถรณานิ สุกฺขาเปนฺตสฺส เสนาสนจาริกํ อาหิณฺฑนฺตา ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา "กสฺสิ มานิ อาวุโส ติ ปุจฺฉิตฺวา, "มยฺหนฺ ติ วุตฺเต "อาวุโส ภควตา ตีณิ จีวรานิ อนุญฺาตานิ, ตฺวํ จ เอวํ อปฺปิจฺฉสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา เอวํ พหุปริกฺขาโร ชาโต ติ ตํ สตฺถุ สนฺติกํ เนตฺวา "ภนฺเต อยํ ภิกฺขุ อติพหุภณฺโฑ ติ อาโรเจสุ. สตฺถา "สจฺจํ กิร [ตฺวํ] ภิกฺขู ติ ปุจฺฉิตฺวา, "สจฺจํ ภนฺเต ติ วุตฺเต, "กสฺมา ปน ตฺวํ ภิกฺขุ, มยา อปฺปิจฺฉตาย ธมฺเม เทสิเต, เอวํ พหุภณฺโฑ ชาโต ติ อาห. โส ตาวตฺตเกเนว กุปิโต "อิมินา ทานิ นีหาเรน จริสฺสามี ติ ปารุปนํ ฉฑฺเฑตฺวา ปริสมชฺเฌ เอกจีวโร อฏฺาสิ. อถ นํ สตฺถา อุปตฺถมฺภยมาโน "นนุ ตฺวํ ภิกฺขุ ปุพฺเพ หิโรตฺตปฺปํ คเวสโก ทกรกฺขสกาเลปิ หิโรตฺตปฺปํ คเวสมาโน ทฺวาทส วสฺสานิ วิหาสิ; กสฺมา อิทานิ เอวํ ครุเก พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตฺวา จตุปฺปริสมชฺเฌ ปารุปนํ ฉฑฺเฑตฺวา หิโรตฺตปฺปํ ปหาย ิโต ติ. โส สตฺถุ วจนํ สุตฺวา หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺาเปตฺวา ตํ จีวรํ ปารุปิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. ภิกฺขู ตสฺส อตฺถสฺส อาวิภาวนตฺถํ ภควนฺตํ ยาจึสุ. อถ ภควา อตีตํ อาหริตฺวา กเถสิ:

	"อตีเต กิร พาราณสีรญฺโ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ โพธิสตฺโต
ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. ตสฺส นามคหณทิวเส ๑ มหิสฺสาสกุมาโรติ สฺส ๒ นามํ กรึสุ. ตสฺส กนิฏฺภาตา จนฺทกุมาโร นาม อโหสิ. เตสํ มาตริ กาลกตาย ราชา อญฺํ อคฺคมเหสิฏฺาเน เปสิ. สาปิ ปุตฺตํ วิชายิ. "สุริยกุมาโรติ สฺส นามํ กรึสุ. ตํ ทิสฺวา ราชา ตุฏฺโ "ปุตฺตสฺส เต วรํ ทมฺมี ติ อาห. สาปิ โข เทวี "อิจฺฉิตกาเล คณฺหิสฺสามี ติ วตฺวา ปุตฺตสฺส วยปฺปตฺตกาเล ราชานํ อาห "เทว มยฺหํ ปุตฺตสฺส ชาตกาเล วโร ทินฺโน, ปุตฺตสฺส เม รชฺชํ เทหี ติ. ราชา "มม เทฺว ปุตฺตา อคฺคิกฺขนฺธา วิย ชลนฺตา วิจรนฺติ, น สกฺกา ตสฺส รชฺชํ ทาตุนฺ ติ ปฏิกฺขิปิตฺวาปิ ตํ ปุนปฺปุนํ ยาจมานเมว ทิสฺวา "อยํ เม ปุตฺตานํ อนตฺถมฺปิ กเรยฺยา ติ ปุตฺเต ปกฺโกสาเปตฺวา "ตาตา อหํ สุริยกุมารสฺส ชาตกาเล วรํ อทาสึ, อิทานิ ตสฺส มาตา รชฺชํ ยาจติ, อหนฺ ตสฺส น ทาตุกาโม, ตสฺส มาตา ตุมฺหากํ อนตฺถมฺปิ กเรยฺย; คจฺฉถ ตุมฺเห อรญฺเ วสิตฺวา มม จฺจเยน าคนฺตฺวา รชฺชํ คณฺเหยฺยาถ าติ อุยฺโยเชสิ. เต ปิตรํ วนฺทิตฺวา ปาสาทา โอตรนฺเต ราชงฺคเณ กีฬมาโน สุริยกุมาโร ทิสฺวา ตํ การณํ ตฺวา เตหิ สทฺธึเยว นิกฺขมิ. เตสํ หิมวนฺตํ ปวิฏฺกาเล โพธิสตฺโต มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิตฺวา สุริยกุมารํ อาห "ตาต เอตํ สรํ คนฺตฺวา นหาตฺวา จ ปิวิตฺวา จ อมฺหากํปิ ปทุมินิปตฺเตหิ อุทกํ อาหร าติ. โส ปน สโร เวสฺสวณสฺส สนฺติกา เอเกน ทกรกฺขเสน ๓ ลทฺโธ โหติ. เวสฺสวโณ จ ตํ อาห "เปตฺวา เทวธมฺมชานนเกเยว อญฺเ อิมํ สรํ โอตรนฺติ, เต ขาทิตุ ลภสี ติ. ตโต ปฏฺาย โส ตํ สรํ โอติณฺโณติณฺเณ เทวธมฺเม ปุจฺฉิตฺวา อชานนฺเต ขาทติ. สุริยกุมาโรปิ ตํ สรํ อวีมํสิตฺวาว โอตริ, เตน จ "เทวธมฺเม ชานาสี ติ ปุจฺฉิโต "เทวธมฺมา นาม จนฺทิมสุริยา ติ อาห. อถ นํ "ตฺวํ เทวธมฺเม น ชานาสี ติ อุทกํ ปเวเสตฺวา อตฺตโน ภวเน เปสิ. โพธิสตฺโตปิ ตํ จิรายนฺตํ ทิสฺวา จนฺทกุมารํ เปเสสิ. โสปิ เตน "เทวธมฺเม ชานาสี ติ ปุจฺฉิโต "เทวธมฺมา นาม จตสฺโส ทิสา ติ อาห. ทกรกฺขโส ตมฺปิ อุทกํ ปเวเสตฺวา ตเถว เปสิ. โพธิสตฺโต, ตสฺมึปิ จิรายนฺเต, "อนฺตราเยน ภวิตพฺพนฺ ติ สยํ คนฺตฺวา ทฺวินฺนํปิ โอตรณปทํ ทิสฺวา "อยํ สโร รกฺขสปริคฺคหิโต ติ ตฺวา ขคฺคํ สนฺนยฺหิตฺวา ธนุ คเหตฺวา อฏฺาสิ. รกฺขโส ตํ อโนตรนฺตํ ทิสฺวา วนกมฺมิกปุริสเวเสน าคนฺตฺวา อาห "โภ ปุริส ตฺวํ มคฺคกิลนฺโต กสฺมา อิมํ สรํ โอตริตฺวา นหาตฺวา จ ปิวิตฺวา จ ภิสมุฬาเล ขาทิตฺวา ปุปฺผานิ ปิลนฺธิตฺวา น คจฺฉสี ติ. โพธิสตฺโต ตํ ทิสฺวาว "เอโส ยกฺโข ติ ตฺวา "ตยา เม ภาตโร คหิตา ติ อาห. "อาม มยา คหิตา ติ. "กึการณา ติ. "อหํ อิมํ สรํ โอติณฺเณ ลภามี ติ, "กึ ปน สพฺเพว ลภสี ติ. "เทวธมฺเม ชานนเก เปตฺวา อวเสเส ลภามี ติ. "อตฺถิ ปน เต เทวธมฺเมหิ อตฺโถ ติ. "อาม อตฺถี ติ. "อหํ กเถสฺสามี ติ. "เตนหิ กเถหี ติ. "น สกฺกา กิลิฏฺคตฺเตน กเถตุนฺ ติ. ยกฺโข โพธิสตฺตํ นหาเปตฺวา ปานียํ ปาเยตฺวา อลงฺกริตฺวา อลงฺกตมณฺฑปมชฺเฌ ปลฺลงฺกํ อาโรเปตฺวา สยม สฺส ปาทมูเล นิสีทิ. อถ นํ โพธิสตฺโต "สกฺกจฺจํ สุณาหี ติ วตฺวา อิมํ คาถม าห

	"หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺนา สุกฺกธมฺมสมาหิตา สนฺโต สปฺปุริสา โลเก `เทวธมฺมาติ วุจฺจเร ติ. ๔

	ยกฺโข อิมํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺโน โพธิสตฺตํ อาห
"ปณฺฑิต อหนฺ เต ปสนฺโน เอกํ ภาตรํ ทมฺมิ, กตรํ อาเนมี ติ. "กนิฏฺํ อาเนหี ติ. "ปณฺฑิต ตฺวํ เกวลํ เทวธมฺเม ชานาสิเยว, น ปน เตสุ วตฺตสี ติ. "กึการณา ติ. "ยสฺมา เชฏฺํ เปตฺวา กนิฏฺํ อาหราเปตฺวา ๕ เชฏฺาปจายิกกมฺมํ น กโรสี ติ. "เทวธมฺเม อหํ ยกฺข ชานามิ, เตสุ จ วตฺตามิ; มยํ หิ เอตํ นิสฺสาย อิมํ อรญฺํ ปวิฏฺา, เอตสฺส หิ อตฺถาย อมฺหากํ ปิตรํ เอตสฺส มาตา รชฺชํ ยาจิ, อมฺหากมฺ ปน ปิตา ตํ วรํ อทตฺวา อมฺหากํ อนุรกฺขณตฺถาย อรญฺวาสํ อนุชานิ, โส กุมาโร อนิวตฺติตฺวา อมฺเหหิ สทฺธึ อาคโต; `ตํ อรญฺเ เอโก ยกฺโข ขาทตี ติ ๖ วุตฺเตปิ, น โกจิ สทฺทหิสฺสติ; เตน าหํ ครหภยภีโต ตเมว อาหราเปมี ติ. ยกฺโข โพธิสตฺตสฺส ปสีทิตฺวา "สาธุ ปณฺฑิต ตฺวเมว เทวธมฺเม ชานาสิ, เทวธมฺเมสุ ๗ จ วตฺตสี ติ เทฺวปิ ภาตโร อาเนตฺวา อทาสิ. อถ นํ โพธิสตฺตสฺส ยกฺขภาเว อาทีนวํ กเถตฺวา ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺาเปสิ. โส เตน สุสํวิหิตารกฺโข ตสฺมึ อรญฺเ วสิตฺวา, ปิตริ กาลกเต, ยกฺขํ อาทาย พาราณสึ คนฺตฺวา รชฺชํ คเหตฺวา จนฺทกุมารสฺส อุปรชฺชํ ทตฺวา สุริยกุมารสฺส เสนาปติฏฺานํ ทตฺวา ยกฺขสฺส รมณีเย าเน อายตนํ กาเรตฺวา, ยถา โส ลาภคฺคปฺปตฺโต โหติ; ตถา อกาสิ.

	สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ "ตทา
โส ทกรกฺขโส พหุภณฺฑิกภิกฺขุ อโหสิ, สุริยกุมาโร อานนฺโท, จนฺทกุมาโร สารีปุตฺโต, มหิสฺสาสกุมาโร อหเมว าติ. เอวํ สตฺถา ชาตกํ กเถตฺวา "เอวํ ตฺวํ ภิกฺขุ ปุพฺเพ เทวธมฺเม คเวสมาโน หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺโน วิจริตฺวา อิทานิ จตุปฺปริสมชฺเฌ อิมินา นีหาเรน ตฺวา มม ปุรโต `อปฺปิจฺโฉ มฺหี ติ วทนฺโต อยุตฺตํ อกาสิ; น หิ สาฏกปฏิกฺเขปาทิมตฺเตน สมโณ นาม โหตี ติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถม าห

		"น นคฺคจริยา, น ชฏา, น ปงฺกา, นานาสกา ตณฺฑิลสายิกา วา รโชชลฺลํ อุกฺกุฏิกปฺปธานํ โสเธนฺติ มจฺจํ อวิติณฺณกงฺขนฺ ติ.

	ตตฺถ นานาสกาติ: น อนาสกา, ภตฺตปฏิกฺเขโป ติ อตฺโถ.
ตณฺฑิลสายิกาติ: ภูมิสยนํ. รโชชลฺลนฺติ: กทฺทมเลปนากาเรน ๘ สรีเร สนฺนิจิตรโช. อุกฺกุฏิกปฺปธานนฺติ: อุกฺกุฏิกภาเวน อารทฺธวิริยํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "โย หิ มจฺโจ `เอวํ อหํ โลกนิสฺสรณสงฺขาตํ สุทฺธึ ปาปุณิสฺสามี ติ อิเมสุ นคฺคจริยาทีสุ ยงฺกิญฺจิ สมาทาย วตฺเตยฺย, โส เกวลํ มิจฺฉาทสฺสนญฺเจว วฑฺเฒยฺย กิลมถสฺส จ ภาคี อสฺส; น หิ เอตานิ สุสมาทินฺนานิ อฏฺวตฺถุกาย กงฺขาย อวิติณฺณภาเวน อวิติณฺณกงฺขํ มจฺจํ โสเธนฺตี ติ.

	เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสู ติ.
พหุภณฺฑิกภิกฺขุวตฺถุ.
************
๑. สี. ยุ. นามกรณทิวเส. ๒. สี. ยุ. มหึสกกุมาโร. ๓. ยุ. อุทกรกฺขเสน. ๔. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๓. ๕. สี. ยุ. อานาเปนฺโต. ๖. สี. ยุ. ขาทีติ. ๗. เตสูติ ยุตฺตตรํ. ๘. สี. ยุ....ลิมฺปนา.