ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๔. โกณฺฑธานตฺเถรวตฺถุ. (๑๑๐)

	"มาโวจ ผรุสํ กฺจีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต โกณฺฑธานตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.

	ตสฺส กิร ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺาย เอกํ อิตฺถีรูปํ เถเรน
สทฺธึ วิจรติ. ตํ เถโร น ปสฺสติ, มหาชโน ปน ปสฺสติ. อนฺโตคามํ ปิณฺฑาย จรโตปิ สฺส มนุสฺสา เอกํ ภิกฺขํ ทตฺวา "ภนฺเต อยํ ตุมฺหากํ โหตุ, อยํ ปน ตุมฺหากํ สหายิกาย าติ วตฺวา ทุติยมฺปิ เทนฺติ.

	" กึ ตสฺส ปุพฺพกมฺมนฺ ติ. " กสฺสปพุทฺธกาเล กิร เทฺว สหายกา
ภิกฺขู เอกมาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺตสทิสา อติวิย สมคฺคา อเหสุ. ทีฆายุกพุทฺธกาเล จ อนุสํวจฺฉรํ วา อนุจฺฉมาสํ วา ภิกฺขู อุโปสถตฺถาย สนฺนิปตนฺติ; ตสฺมา เตปิ "อุโปสถคฺคํ คมิสฺสาม าติ วสนฏฺานา นิกฺขมึสุ. เต เอกา ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺตเทวตา ทิสฺวา "อิเม ภิกฺขู อติวิย สมคฺคา, สกฺกา นุโข อิเม ภินฺทิตุนฺ ติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน พาลตาย จินฺติตสมนนฺตรเมว อาคนฺตฺวา, เตสุ เอเกน "อาวุโส มุหุตฺตํ อาคเมหิ, สรีรกิจฺเจน มฺหิ อตฺถิโก ติ วุตฺเต, [สา เทวตา] เอกํ มนุสฺสิตฺถีวณฺณํ มาเปตฺวา เถรสฺส คจฺฉนฺตรํ ปวิสิตฺวา นิกฺขมนกาเล เอเกน หตฺเถน เกสกลาปํ เอเกน นิวาสนํ สณฺาปยมานา ตสฺส ปิฏฺิโต นิกฺขมิ. โส ตํ น ปสฺสติ. ตํ อาคมยมาโน ปน ปุรโต ิตภิกฺขุ นิวตฺติตฺวา โอโลกยมาโน ตํ ตถา กตฺวา นิกฺขมนฺตํ ปสฺสิ. สา เตน ทิฏฺภาวํ ตฺวา อนฺตรธายิ. อิตโร ตํ ภิกฺขุ อตฺตโน สนฺติกํ อาคตกาเล อาห "อาวุโส สีลํ เต ภินฺนนฺ ติ. "นตฺถ าวุโส มยฺหํ เอวรูปนฺ ติ. "อิทาเนว เต มยา ปจฺฉโต นิกฺขมมานา ตรุณิตฺถี อิทนฺ นาม กโรนฺตี ทิฏฺา, ตฺวํ `นตฺถิ มยฺหํ เอวรูปนฺติ วเทสีติ. โส อสนิยา มตฺถเก อวตฺถโฏ ๑ วิย "มา มํ อาวุโส นาเสหิ, นตฺเถว มยฺหํ เอวรูปนฺ ติ. อิตโร "มยา สามํ อกฺขีหิ ทิฏฺํ, กึ ตว สทฺทหิสฺสามี ติ ทณฺฑโก วิย ภิชฺชิตฺวา ปกฺกามิ, อุโปสถคฺเคปิ "น าหํ อิมินา สทฺธึ อุโปสถํ กริสฺสามี ติ นิสีทิ. อิตโร "มยฺหํ ภนฺเต สีเล ติลมตฺตํปิ กาฬกํ นตฺถี ติ ภิกฺขูนํ กเถสิ. โสปิ "มยา สามํ ทิฏฺนฺ ติ อาห. เทวตา ตํ เตน สทฺธึ อุโปสถํ กาตุ อนิจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "ภาริยํ เม กมฺมํ กตนฺ ติ จินฺเตตฺวา "ภนฺเต มยฺหํ อยฺยสฺส สีลเภโท นตฺถิ, มยา ปน วีมํสนวเสเน ตํ กตํ, กโรถ เตน สทฺธึ อุโปสถนฺ ติ อาห. โส ตสฺสา อากาเส ตฺวา กเถนฺติยา สทฺทหิตฺวา อุโปสถํ อกาสิ, น ปน เถเร ปุพฺเพ วิย มุทุจิตฺโต อโหสิ. เอตฺตกํ เทวตาย ปุพฺพกมฺมํ.

	อายุหปริโยสาเน ปน เต ๒ เถรา ยถาสุขํ เทวโลเก นิพฺพตฺตึสุ.
เทวตา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ ตตฺถ ปจิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ นิพฺพตฺติตฺวา วุฑฺฒิมนฺวาย สาสเน ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปทํ ลภิ. ตสฺส ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺาย ตํ อิตฺถีรูปํ ตเถว ปญฺายิ. เตเนว สฺส "โกณฺฑธาโน ติ นามํ กรึสุ. ตํ ตถา วิจรนฺตํ ทิสฺวา ภิกฺขู อนาถปิณฺฑิกํ อาหํสุ "เสฏฺิ อิมํ ทุสฺสีลํ ตว วิหารา นีหร, อิมํ หิ นิสฺสาย เสสภิกฺขูนํ อยโส อุปฺปชฺชตี ติ. "กึ ปน ภนฺเต สตฺถา วิหาเร นตฺถี ติ. "อตฺถิ เสฏฺี ติ. "เตนหิ ภนฺเต สตฺถาว ชานิสฺสตี ติ. ภิกฺขู คนฺตฺวา วิสาขายปิ ตเถว กเถสุ. สาปิ เตสํ ตเถว ปฏิวจนํ อทาสิ. ภิกฺขูปิ เตหิ อสมฺปฏิจฺฉิตวจนา รญฺโ อาโรจยึสุ "มหาราช โกณฺฑธาโน ภิกฺขุ เอกํ อิตฺถึ คเหตฺวา วิจรนฺโต สพฺเพสํ อยสํ อุปฺปาเทติ, ตํ ตุมฺหากํ วิชิตา นีหรถ าติ. "กหํ ปน โส ภนฺเต ติ. "วิหาเร มหาราช าติ. "กตรสฺมึ เสนาสเน วิหรตี ติ."อสุกสฺมึ นาม าติ. "เตนหิ คจฺฉถ, อหนฺ ตํ คณฺหาเปสฺสามี ติ. โส สายณฺหสมเย วิหารํ คนฺตฺวา ตํ เสนาสนํ ปุริเสหิ ปริกฺขิปาเปตฺวา เถรสฺส วสนฏฺานาภิมุโข อคมาสิ.๓ เถโร มหาสทฺทํ สุตฺวา วิหารา นิกฺขมิตฺวา ปมุเข อฏฺาสิ. ตํปิ สฺส อิตฺถีรูปํ ปิฏฺิปสฺเส ิตํ ราชา อทฺทส. เถโร รญฺโ อาคมนํ ตฺวา วิหารํ อภิรุหิตฺวา นิสีทิ. ราชา เถรํ น วนฺทิ, ตมฺปิ อิตฺถึ น าทฺทส. โส ทฺวารนฺตเรปิ เหฏฺามญฺเจ ปิ โอโลเกนฺโต อทิสฺวา ว เถรํ อาห "ภนฺเต อิมสฺมึ าเน เอกํ อิตฺถึ อทฺทสํ, กหํ สา ติ. "น ปสฺสามิ มหาราช าติ. "อิทานิ มยา ตุมฺหากํ ปิฏฺิปสฺเส ิตา ทิฏฺา ติ วุตฺเต ปิ, "อหํ น ปสฺสามิ มหาราช าติ. ราชา "กินฺนุ โข เอตนฺ ติ จินฺเตตฺวา "ภนฺเต อิโต ตาว นิกฺขมถ าติ วตฺวา, ๔ เถเร ตโต นิกฺขมิตฺวา ปมุเข ิเต ปุน สา เถรสฺส ปิฏฺิปสฺเส อฏฺาสิ. ราชา ตํ ทิสฺวา ปุน อุปริตลํ อภิรุหิ. ตสฺส อาคตภาวํ ตฺวา เถโร นิสีทิ. ปุน ราชา ตํ สพฺพฏฺาเนสุ โอโลเกนฺโต ปิ อทิสฺวา "ภนฺเต กหํ สา อิตฺถี ติ ปุนปิ เถรํ ปุจฺฉิ. "น าหํ ปสฺสามิ มหาราช าติ. "กเถถ ภนฺเต, มยา อิทาเนว อิตฺถี ตุมฺหากํ ปิฏฺิปสฺเส ทิฏฺา ติ. "อาม มหาราช, มหาชโนปิ `เม ปจฺฉโต อิตฺถี วิจรตี ติ วทติ, อหํ ปน น ปสฺสามี ติ. ราชา "ปฏิรูปเกน ภวิตพฺพนฺ ติ สลฺลกฺเขตฺวา ปุน เถรํ "ภนฺเต อิโต ตาว โอตรถ าติ วตฺวา, เถเร โอตริตฺวา ปมุเข ิเต, ปุน ตํ ตสฺส ปิฏฺิปสฺเส ิตํ ทิสฺวา อุปริตลํ อภิรุหิตฺวา ปุน น าทฺทส. โส ปุน เถรํ ปุจฺฉิตฺวา, เตน "น ปสฺสามี ติ วุตฺเต, "ปฏิรูปกเมเวตนฺ ติ นิฏฺํ คนฺตฺวา เถรํ อาห "ภนฺเต เอวรูเป สงฺกิเลเส ตุมฺหากํ ปิฏฺิโต วิจรนฺเต, อญฺโ โกจิ ตุมฺหากํ ภิกฺขํ น ทสฺสติ, นิพทฺธํ มม เคหํ ปวิสถ, อหเมว จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺหิสฺสามี ติ เถรํ นิมนฺเตตฺวา ปกฺกามิ. ภิกฺขู "ปสฺสถ าวุโส ปาปรญฺโ กิริยํ, `เอตํ วิหารโต นีหร าติ วุตฺเต, อาคนฺตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ นิมนฺเตตฺวา คโต ติ อุชฺฌายึสุ. ตมฺปิ เถรํ อาหํสุ "อมฺโภ ทุสฺสีล อิทานิ ราชา โกณฺโฑ ชาโต ติ. โสปิ ปุพฺเพ ภิกฺขู กิญฺจิ วตฺตุ อสกฺโกนฺโต อิทานิ "ตุมฺเห ทุสฺสีลา, ตุมฺเห โกณฺฑา, ตุมฺเห อิตฺถึ คเหตฺวา วิจรถ าติ อาห. เต คนฺตฺวา สตฺถุ อาโรเจสุ "ภนฺเต โกณฺฑธาโน อมฺเหหิ วุตฺโต `ตุมฺเหปิ ทุสฺสีลา ติ อาทีนิ วตฺวา อกฺโกสตีติ.สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ "สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ เอวํ วเทสี ติ. "สจฺจํ ภนฺเต ติ. "กึการณา ติ. "มยา สทฺธึ กถิตการณา ติ. "ตุมฺเหปิ ภิกฺขเว อิมินา สทฺธึ กสฺมา กเถถ าติ. "อิมสฺส ปจฺฉโต อิตฺถึ วิจรนฺตึ ทิสฺวา ภนฺเต ติ. "อิเม กิร ตยา สทฺธึ อิตฺถึ วิจรนฺตึ ทิสฺวา วทนฺติ, [๕] ตฺวํ ๖ อทิสฺวาว อิเมหิ สทฺธึ กสฺมา กเถสิ? นนุ ปุพฺเพ ตว ปาปิกํ ทิฏฺึ นิสฺสาย อิทํ ชาตํ, อิทานิ กสฺมา ปุน ปาปิกํ ทิฏฺึ คณฺหาสี ติ. ภิกฺขู "กิมฺ ปน ภนฺเต อิมินา ปุพฺเพ กตนฺ ติ ปุจฺฉึสุ. อถ เนสํ สตฺถา ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ กเถตฺวา [๗] "ภิกฺขุ อิทํ ปาปกมฺมํ นิสฺสาย ตฺวํ อิมํ วิปฺปการํ ปตฺโต, อิทานิ เต ปุน ตถารูปํ ปาปิกํ ทิฏฺึ คเหตุ อยุตฺตํ, มา ปุน ภิกฺขูหิ สทฺธึ กิญฺจิ กเถสิ, นิสฺสทฺโท มุขวฏฺฏิยํ ฉินฺนกํสตาลสทิโส โหหิ, เอวํ กโรนฺโต นิพฺพานํ ปตฺโต นาม ภวิสฺสสี ติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ

	"มาโวจ ผรุสํ กญฺจิ, วุตฺตา ปฏิวเทยฺยุ ตํ, ทุกฺขา หิ สารมฺภกถา, ปฏิทณฺฑา ผุเสยฺยุ ตํ, สเจ เนเรสิ อตฺตานํ กํโส อุปหโต ยถา, เอส ปตฺโต สิ นิพฺพานํ, สารมฺโภ เต น วิชฺชตี ติ.

	ตตฺถ กญฺจีติ: กญฺจิ เอกปุคฺคลมฺปิ ผรุสํ มา อโวจ.
วุตฺตาติ: ตยา ปเร "ทุสฺสีลา ติ วุตฺตา ตมฺปิ ตเถว ปฏิวเทยฺยุ. สารมฺภกถาติ: เอสา การณุตฺตรยุคคฺคาหกถา นาม ทุกฺขา. ปฏิทณฺฑาติ: กายทณฺฑาทีหิ ปรํ ปหรนฺตสฺส ตาทิสาว ปฏิทณฺฑา ตว มตฺถเก ปเตยฺยุ. สเจ เนเรสีติ: สเจ อตฺตานํ นิจฺจลํ กาตุ สกฺขิสฺสสิ. กํโส อุปหโต ยถาติ: มุขวฏฺฏิยํ ฉินฺทิตฺวา ตลมตฺตํ กตฺวา ปิตกํสตาลํ วิย. ตาทิสญฺ หิ หตฺถปาเทหิ วา ทณฺเฑน วา ปหตํปิ สทฺทํ น กโรติ. เอส ปตฺโตสีติ: สเจ เอวรูโป ภวิตุ สกฺขิสฺสสิ, อิมํ ปฏิปทํ ปูรยมาโน อิทานิ อปฺปมตฺโต สิ เอโส นิพฺพานมฺปตฺโต นาม. สารมฺโภ เต น วิชฺชตีติ: เอวํ สนฺเต ปน เต "ตฺวํ ทุสฺสีโล ติ "ตุมฺเห ทุสฺสีลา ติ เอวมาทิโก อุตฺตริกรณวาจาลกฺขโณ สารมฺโภปิ น วิชฺชติ, น ภวิสฺสติเยว าติ อตฺโถ.

	เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.
โกณฺฑธานตฺเถโรปิ สตฺถารา ทินฺเน โอวาเท ตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ, นจิรสฺเสว อากาเส อุปฺปติตฺวา ปมํ สลากํ คณฺหี ติ.
โกณฺฑธานตฺเถรวตฺถุ.
************
๑. ยุ. ปฏฺโต. ๒. สี. ยุ. "เตติ นตฺถิ. ๓. สี. ยุ. อโหสิ. ๔. "อาหาติ อาขฺยาตปเทน ภวิตพฺพํ. ม. ยุ. อาห. ๕. สี. ยุ. กเถนฺติ, เอตฺถนฺตเร จ "ตฺวํ กสฺมา กเถสิ. เอเต ตาว ทิสฺวา กเถนฺตีติ อตฺถิ. ๖. สี. ยุ. ตํ. ๗. ยุ. ตํ โอวทนฺโต.